Πρωτοπρεσβ. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος
ἐφημ. Ἱ. Ν. Εἰσοδίων Θεοτόκου – Παναγίας Ὁδηγητρίας Λόφου Βώκου Πειραιῶς
14-03-2019
Τό Τριώδιο εἶναι τό ἐκκλησιαστικό βιβλίο, πού ἔγραψαν καί μελοποίησαν μέ ἄριστη τέχνη, ὅπως ταίριαζε πραγματικά, πολλοί ἀπό τούς μελοποιούς θεοφόρους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας μέ τήν ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Εἰσηγητής καί ἐμπνευστής τοῦ κανόνος μέ τίς τρεῖς ὡδές εἶναι ὁ μέγας ποιητής ὅσιος Κοσμᾶς Ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶ ὁ Ἁγιοπολίτης. Αὐτός πρῶτος χρησιμοποίησε κανόνα μέ τρεῖς ὡδές εἰς τύπον τῆς Ἁγίας Τριάδος. Τά πρῶτα τριώδια (κανόνες μέ τρεῖς ὡδές) τά συνέθεσε γιά τίς ἡμέρες τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Ἑβδομάδος τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Στό τριώδιο τῆς κάθε ἡμέρας χρησιμοποίησε σάν ἀκροστοιχίδα τῶν τροπαρίων τό ὄνομα τῆς ἡμέρας. Αὐτόν μιμήθηκαν κι ἄλλοι Πατέρες καί ἰδιαίτερα οἱ ὅσιοι Θεόδωρος καί Ἰωσήφ οἱ Στουδῖτες καί συνέθεσαν τριώδια καί γιά τίς ἡμέρες τῶν ἄλλων ἑβδομάδων τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Μποροῦμε, λοιπόν, νά ποῦμε ὅτι αὐτοί οὐσιαστικά δημιούργησαν τό βιβλίο τοῦ Τριωδίου. Μάλιστα τά τριώδια αὐτά τά χρησιμοποίησαν πρῶτα-πρῶτα στό δικό τους μοναστήρι, στή Μονή τοῦ Στουδίου. Βέβαια, πέρα ἀπό τή δική τους ἔμπνευση, στή σύνθεση αὐτή τῶν ποιημάτων τους εἶχαν ὑπ’ὅψιν τους καί τά κείμενα πολλῶν ἄλλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ἡ σειρά, πού ὥρισαν νά ψάλλονται τά τριώδια, ἔχει ὡς ἑξῆς : Ἄφησαν ἔξω ἀπό τήν Κυριακή, ἐπειδή εἶναι ἡμέρα ἀναστάσιμη, τή χρήση τῶν τριωδίων. Κάθε ἡμέρα, λοιπόν, γίνεται χρήση τῆς ὀγδόης καί τῆς ἑνάτης ὠδῆς. Γιά τίς ὑπόλοιπες ὡδές ὥρισαν τή Δευτέρα νά χρησιμοποιεῖται ἡ πρώτη ὡδή, τήν Τρίτη ἡ δεύτερη, τήν Τετάρτη ἡ τρίτη, τήν Πέμπτη ἡ τέταρτη, τήν Παρασκευή ἡ πέμπτη, τό Σάββατο ἡ ἕκτη καί ἡ ἑβδόμη ὠδή μαζί μέ τήν ὀγδόη καί τήν ἑνάτη. Ἔτσι εἶχε κάνει ὁ θεῖος Κοσμᾶς, χρησιμοποιῶντας τετραώδιο (τέσσερεις ὡδές) γιά τό Μεγάλο Σάββατο. Ἀργότερα, ὅμως, ὁ σοφώτατος Αὐτποκράτορας Λέων ὁ Στ΄ ἔδωσε ἐντολή στόν Ἐπίσκοπο Ἰδροῦντος Μᾶρκο καί συμπλήρωσε τίς ὡδές, γιά νά ὑπάρχει πλήρης κανόνας γιό τό Μεγάλο Σάββατο.
Θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι τό βιβλίο τοῦ Τριωδίου καταχρηστικῶς ὀνομάζεται «Τριώδιο», γιατί πολλές φορές ἔχει ὁλόκληρους κανόνες, ἐνῶ ἄλλες φορές ἔχει τετραώδια (κανόνες μέ τέσσερεις ὡδές). Πῆρε, ὅμως, τήν ὀνομασία του ἀπό τά τριώδια, τά ὁποῖα παρουσιάζονται σ’αὐτό μέ μεγαλύτερη συχνότητα. Ἴσως καί νά πῆρε τό ὄνομά του ἀπό τά τριώδια τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, τά ὁποῖα, ὅπως εἴπαμε, χρησιμοποιήθηκαν πρῶτα-πρῶτα.
Οἱ ἅγιοι Πατέρες, μέ τό βιβλίο αὐτό τοῦ Τριωδίου, ἔχουν σκοπό νά μᾶς θυμίσουν μέ συντομία ὅλες τίς εὐεργεσίες, πού ἔκανε ὁ Ἅγιος Τριαδικός Θεός ἀπό τήν ἀρχή σ’ἐμᾶς. Θέλουν νά ὑπογραμμίσουν σέ ὅλους μας ὅτι πλασθήκαμε ἀπ’Αὐτόν καί παραβήκαμε τήν ἐντολή, πού μᾶς ἔδωσε γιά τήν πνευματική μας ἐξάσκηση καί γι’αὐτό διωχθήκαμε ἀπό τόν Παράδεισο. Κι ἀκόμη ὅτι ὁδηγηθήκαμε στήν πτώση ἀπό τόν φθόνο τοῦ ἀρχεκάκου ὄφεως καί ἐχθροῦ μας, τοῦ Διαβόλου, ὁ ὁποῖος ἔπεσε ἀπό τόν οὐρανό ἐξ αἰτίας τοῦ ἐγωισμοῦ του καί εἴμασταν διαρκῶς στερημένοι ἀπό τά ἀγαθά τοῦ Θεοῦ καί ὁδηγούμενοι ἀπό τόν Διάβολο. Θέλουν νά μᾶς θυμίσουν ἀκόμη ὅτι ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, ἀπό τήν πολλή καί ἀνιδιοτελή Του ἀγάπη για’μᾶς, κατέβηκε ἀπό τόν οὐρανό καί κατοίκησε στή μήτρα τῆς Ἁγίας Παρθένου καί ἔγινε ἄνθρωπος καί μέ τήν ὅλη ζωή Του μας ἔδειξε τόν δρόμο γιά τήν ἄνοδό μας στόν οὐρανό. Αὐτό τό πέτυχε πρωτίστως μέ τήν ταπείνωσή Του, τή νηστεία, τήν ἀποχή ἀπό κάθε κακό, ἀλλά καί μέ ὅλες τίς πράξεις Του. Κι ἀκόμη θέλουν οἱ ἅγιοι Πατέρες μας νά μᾶς ὑπενθυμίσουν ὅτι ὁ Χριστός ἔπαθε για’μᾶς καί ἀναστήθηκε καί ἀνέβηκε πάλι στούς οὐρανούς καί ἔστειλε στούς ἁγίους μαθητές καί Ἀποστόλους Του τό Ἅγιον Πνεῦμα καί ὅτι οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοί Του κήρυξαν γι’Αὐτόν παντοῦ πώς εἶναι Υἱός τοῦ Θεοῦ καί Θεός τέλειος καί ἄνθρωπος τέλειος, Θεάνθρωπος. Θέλουν, τέλος, νά μᾶς διηγηθοῦν τί ἔκαναν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι μέ τήν Χάρι καί τή βοήθεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὅτι δηλαδή συγκέντρωσαν μέ τό κήρυγμά τους σέ μία ποίμνη τούς ἁγίους ὅλων τῶν αἰώνων, γιά νά καταλάβουν τή θέση τῶν ἐκπεσόντων ἀγγέλων, πράγμα τό ὁποῖο ἦταν ἀπό τήν ἀρχή ὁ σκοπός τοῦ Δημιουργοῦ. Αὐτός, λοιπόν, εἶναι ὁ σκοπός του Τριωδίου[1].
Τό πόσο μεγάλο σεβασμό πρέπει νά ἔχουν οἱ ἱεροψάλτες στό βιβλίο τοῦ Τριωδίου, φαίνεται καί ἀπό τήν τάξη, πού ὁρίζει τό Τυπικό τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου. Λέγει, λοιπόν, τό Τυπικό ὅτι, πρίν τήν ἔναρξη τοῦ Ἑσπερινοῦ τοῦ Σαββάτου γιά τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, τοποθετεῖται κάτω ἀπό τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι στό Τέμπλο, πάνω σέ εὐτρεπισμένο σκίμποδα (σκαμνί) τό λειτουργικό βιβλίο τοῦ Τριωδίου, ὅπου μεταβαίνει ὁ πρωτοψάλτης (ἐκπροσωπώντας αὐτούς, πού ὑπηρετοῦν στά ἀναλόγια), βάζει πρίν τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ τρεῖς μετάνοιες, τήν ἀσπάζεται, παίρνει μέ τά χέρια τό Τριώδιο, τό ἀσπάζεται, κάνει πάλι τρεῖς μικρές μετάνοιες καί πηγαίνει μέ τό Τριώδιο στή θέση του[2].
Γιά τούς ἀνθρώπους, πού δέν ἔχουν σχέση μέ τήν Ἐκκλησία καί διακατέχονται ἀπό τό κοσμικό, ἁμαρτωλό καί ἐμπαθές φρόνημα καί πνεῦμα, Τριώδιο θά πεῖ γλέντι, χορός, φαγοπότι, μασκαρέματα, καρναβάλι. Ἡ Ἐκκλησία, ὅμως, λέει ὅτι αὐτό εἶναι παρανόηση τοῦ Τριωδίου. Τό Τριώδιο εἶναι ἡ ἁγιώτερη περίοδος τοῦ ἔτους, πού διαρκεῖ δέκα (10) ἑβδομάδες, ἑβδομήντα (70) ἡμέρες. Ἀρχίζει ἀπό τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου καί φθάνει στό Μέγα Σάββατο. Τριώδιο ἴσον προσευχή, νηστεία, ἐλεημοσύνη, κάθαρση ἀπό τά πάθη, μετάνοια, ἐξομολόγηση, ἁγιασμός. Εἶναι περίοδος κατανύξεως, περισυλλογῆς καί μετανοίας. Τά εὐαγγελικά ἀναγνώσματα, μαζί μέ τούς ἐμπνευσμένους ὕμνους, εἶναι ἰσχυρή προτροπή πρός μετάνοια καί ἐπιστροφή, γιά νά συμμαζευθοῦμε οἱ ἄνθρωποι στόν ἑαυτό μας, νά συνέλθουμε πνευματικά, νά σκεφθοῦμε ὑψηλότερα θέματα, νά ὁδηγηθοῦμε στήν αὐτογνωσία καί τήν θεογνωσία. Εἶναι περίοδος προετοιμασίας γιά τήν μεγάλη ἑορτή τοῦ Πάσχα.
Τό Τριώδιο μοιάζει μ’ἕνα πνευματικό ἀσανσέρ. Εἶναι μία κλῖμαξ, μία σκάλα, πού ἀρχίζει ἀπό τά χαμηλά καί φθάνει μέχρι τά ὕψη τοῦ οὐρανοῦ. Εἶναι σάν τή σκάλα, πού εἶδε στόν ὕπνο του ὁ Πατριάρχης Ἰακώβ, πάνω στήν ὁποία ἀνέβαιναν καί κατέβαιναν οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ, κι αὐτός εἶπε μέ δέος : «Ὡς φοβερός ὁ τόπος οὗτος˙ οὐκ ἔστι τοῦτο, ἀλλ’ἤ οἶκος Θεοῦ, καί αὕτη ἡ πύλη τοῦ οὐρανοῦ»[3]. Σκάλα, λοιπόν, τό Τριώδιο καί ὁ ἄγγελός μας, μᾶς λέει ˙ «Τί διστάζετε; Ἐμπρός, ἀνεβαίνετε τήν πνευματική κλίμακα τῶν ἀρετῶν»!
[1] ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΔΕΛΗΜΑΡΗΣ, Τί γιορτάζουμε ἀπό τό Τριώδιο ἕως τήν Πεντηκοστή; Ναύπακτος 2001, σσ. 15-19.
[2] Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος 2018, ἔκδ. Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, σ. 80.
[3] Γέν. 28, 17
https://sotiriosnavs.com/wp-content/uploads/2020/05/IMG_20200508_130841-rotated.jpg2020-09-21 17:46:27%cf%84%ce%bf-%ce%b2%ce%b9%ce%b2%ce%bb%ce%b9%ce%bf-%cf%84%ce%bf%cf%85-%cf%84%cf%81%ce%b9%cf%89%ce%b4%ce%b9%ce%bf%cf%85