Πρωτοπρεσβ. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος
ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Νέας Καλλιπόλεως Πειραιῶς
Ἐν Πειραιεῖ 25-01-2015
Σήμερα, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τήν μνήμη ἑνός ἐκ τῶν τριῶν Ἱεραρχῶν καί Καππαδοκῶν Πατέρων, τοῦ ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Γρηγορίου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Θεολόγου.
Γιατί ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὀνομάσθηκε θεολόγος; Ἡ Ορθόδοξος Ἐκκλησία, ὡς γνωστόν, προσέδωσε τόν τίτλο «θεολόγος» καί ἀναγνωρίζει μόνο τρεῖς ἁγίους ὡς «θεολόγους»˙ τόν Ἀπόστολο, Εὐαγγελιστή καί ἡγαπημένο μαθητή τοῦ Κυρίου, ἅγιο Ἰωάννη τόν Θεολόγο, τόν σημερινό ἑορτάζοντα ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο καί τόν ὅσιο Συμεών τόν νέο Θεολόγο. Μόνο αὐτοί οἱ τρεῖς εἶναι οἱ πιό γνήσιοι καί αὐθεντικοί θεολόγοι, μετά, βεβαίως, ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό Λόγο, τόν Χριστό. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος, λοιπόν, ὀνομάσθηκε θεολόγος, ἐξαιτίας κυρίως τῶν πέντε θεολογικῶν λόγων, πού ἐκφώνησε στόν Ἱερό Ναό τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, πού χτίστηκε πρός τιμήν τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, μέ τούς ὁποίους ὑπερασπίσθηκε τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί διδασκαλία ἀπό τίς κατηγορίες τῶν αἱρετικῶν Εὐνομιανῶν καί Μακεδονιανῶν-Πνευματομάχων.
Τήν ἐποχή τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου (4ος αἰ.) ἡ κατάσταση ἦταν πολύ δύσκολη. Ὅλοι οἱ Ναοί τῆς Βασιλεύουσας ἦταν στά χέρια τῶν αἱρετικῶν Ἀρειανῶν. Ὅμως, ὁ ἅγιος Γρηγόριος δέν ἀπελπίστηκε. Μετέτρεψε ἕνα δωμάτιο στό σπίτι, πού τόν φιλοξενοῦσαν, σέ Ναό καί τοῦ ἔδωσε συμβολικό ὄνομα. Ὀνόμασε τόν Ναό «Ἁγία Ἀναστασία», δείγμα ὅτι πίστευε στήν ἀνάσταση τῆς Ὀρθόδοξης Πίστης[1]
Τό ἰαμβικό δίστιχο τοῦ συναξαρίου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου λέει : «Θεοῦ γινώσκειν ὀρθοδόξως οὐσίαν, χριστιανοῖς λεγάτον ἐκ Γρηγορίου». Δηλαδή, τό νά γνωρίζουμε ὀρθοδόξως τήν μία οὐσία τοῦ Θεοῦ δόθηκε στούς Χριστιανούς ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο ὡς λεγάτον, δηλαδή ὡς μία ἐνδιάθηκη κληρονομιά. Γι’αυτό καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος, γιά νά διακρίνεται ἀπό τούς ὑπολοίπους δύο ἁγίους Θεολόγους, ὀνομάζεται Τριαδικός Θεολόγος, ἐπειδή σέ σχεδόν κάθε λόγο του ἀναφέρει γιά τήν Ἁγία Τριάδα καί γιά τήν μία, ἴδια οὐσία[2].
Ἀναφερόμενος, λοιπόν, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στήν Τριαδολογία, ἀναφέρει ὅτι τά ὑποστατικά ἰδιώματα τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, δηλαδή τό ἀγέννητο γιά τόν Θεό Πατέρα, τό γεννητό γιά τόν Υἱό, καί τό ἐκπορευτό γιά τό Ἅγιον Πνεῦμα, εἶναι ἀκοινώνητα, καί γι’αὐτό διασώζουν τό ἀσύγχυτο τῶν τριῶν ὑποστάσεων στήν μία φύση καί ἀξία τῆς Θεότητος. Ἀποκλειστικό ὑποστατικό ἰδίωμα τοῦ Θεοῦ Πατρός, λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, εἶναι ἡ ἀγεννησία, τοῦ Υἱοῦ ἡ γέννηση καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἡ ἔκπεμψη ἤ ἐκπόρευση. Ὁ Θεός Πατήρ, ὡς ἀγέννητος, εἶναι ἡ μοναδική πηγή καί αἰτία τῆς Θεότητος. Εἶναι αὐτός, πού ἀϊδίως γεννᾶ τόν Υἱό καί ἐκπορεύει τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ὁ Υἱός εἶναι τό ἀΐδιο γέννημα τοῦ Πατρός, ἐνῶ τό Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι τό ἀϊδίως ἐκπορευόμενο ἀπό τόν Θεό Πατέρα. Ἡ ἑνότητα τῆς Ἁγίας Τριάδος δέν ὠφείλεται, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο, ἁπλῶς στήν ἑνότητα τῆς οῦσίας ἤ καί τῶν ἐνεργειῶν τῶν τριῶν θείων ὑποστάσεων, ἀλλά κυρίως καί κατ’ἐξοχήν στήν ὕπαρξη μιᾶς ἀρχῆς καί αἰτίας στή Θεότητα, πού εἶναι ὁ Θεός Πατήρ. Αὐτός εἶναι ἡ αἰτία τῆς ἑνότητος τῆς οὐσίας καί τῶν ἐνεργειῶν στήν Ἁγία Τριάδα. Μ’αὐτόν τόν τρόπο διασφαλίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος τήν μοναρχία στή Θεότητα καί ἀποφεύγει τόν τριθεϊσμό.
Κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο, ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία γιά τήν Ἁγία Τριάδα βρίσκεται μεταξύ τῆς πλάνης τῆς εἰδωλολατρείας καί τῆς παραθρησκείας τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ καί μεταξύ τῶν αἱρέσεων τοῦ Ἀρειανισμοῦ καί τοῦ Σαβελλιανισμοῦ. Ἡ Ὀρθόδοξη Χριστιανική Θεότητα, λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, δέν εἶναι οὔτε στενή, ὅπως στόν Ἰουδαϊσμό, οὔτε πλατειά, ὅπως στήν εἰδωλολατρεία, δέν ἔχει συνηρημένες τίς τρεῖς ὑποστάσεις σέ μία, ὅπως στόν Σαβελλιανισμό, οὔτε διεσπασμένη τήν μία οὐσία της σέ ἄκτιστη καί κτιστή, ὅπως στόν Ἀρειανισμό, γιατί εἶναι Μονάς ἐν Τριάδι καί Τριάς ἐν Μονάδι. Εἶναι ἡ τέλεια καί πλούσια μονάδα, πού φανερώνει τόν πλοῦτο καί τήν τελειότητά της στήν Τριάδα τῶν θείων ὑποστάσεων. Ἡ ἑνότητα καί ἡ τριαδικότητα τῶν θείων ὑποστάσεων συνδέονται κατά τέτοιο τρόπο στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο, ὥστε νά μήν μπορεῖ νά νοηθεῖ ἡ ἑνότητα ἀνεξάρτητα ἀπό τήν τριαδικότητα, ὅπως ἐπίσης καί ἡ τριαδικότητα ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἑνότητα. Κι αὐτό, γιατί στήν Ἁγία Τριάδα ἀπό τή μιά μεριά ὑπάρχει κοινωνία τῶν τριῶν θείων προσώπων κατά τήν οὐσία καί ἀπό τήν ἄλλη μεριά ὑπάρχει διάκριση κατά τά ὑποστατικά τους ἰδιώματα. Ὅπως ἐπιγραμματικά λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος «ἕν τά τρία τῇ Θεότητι καί τό ἕν τρία ταῖς ἰδιότησι». Τήν ἑνότητα τῆς ἐνέργειας καί τήν ἰδιαιτερότητα τῶν ἔργων τῶν ὑποστάσεων τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, τίς ἐκφράζει μέ τόν ἑξῆς τρόπο˙ ὁ Πατήρ, λέει, ἐνεργεῖ ὡς δημιουργός, ὁ Υἱός ὡς συνεργός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα ὡς λειτουργός.
Ἀναφερόμενος στή συνέχεια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στήν Πνευματολογία καί στήν αἵρεση τῶν Μακεδονιανῶν – Πνευματομάχων ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦμα δέν εἶναι Θεός, ἀλλά κτίσμα, ἐκφράζεται μέ πολύ τολμηρό καί ριζοσπαστικό τρόπο, λέγοντας : «Τολμῶ τί φθέγξασθαι, ὦ Τριάς, καί συγγνώμη τῇ ἀπονίᾳ˙ περί ψυχῆς γάρ ὁ κίνδυνος. Εἰκών εἰμί καί αὐτός Θεοῦ, τῆς ἄνω δόξης, εἰ καί κάτω τίθεμαι. Οὐ πείθομαι τῷ ὁμοτίμῳ σώζεσθαι. Εἰ μή Θεός τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, θεωθήτω πρῶτον, καί οὕτω θεούτω με τόν ὁμότιμον». Δηλαδή, «τολμῶ νά πῶ κάτι, ὦ Ἁγία Τριάς, καί συγγνώμη γιά τήν ἀπόνια. Γιατί ὁ κίνδυνος εἶναι γιά τήν ψυχή. Εἶμαι κι ἐγῶ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ τῆς ἄνω δόξας, ἄν καί τοποθετοῦμαι κάτω στή γῆ. Δέν πείθομαι ὅτι σώζομαι μέ κάτι, πού εἶναι ὅμοιο μ’ἐμένα, μ’ἕνα κτίσμα. Ἐάν τό Ἅγιον Πνεῦμα δέν εἶναι Θεός, ἄς θεωθεῖ πρώτα, καί ὕστερα ἄς θεώσει κι ἐμένα, πού εἶμαι ὁμότιμος». Ξεκινώντας, λοιπόν, ἀπό σωτηριολογικές προϋποθέσεις, ἀποδεικνύει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦμα δέν εἶναι κτίσμα, ἀλλά Θεός, ὁμότιμος καί ὁμόδοξος, συμπροσκυνούμενος καί συνδοξαζόμενος μέ τόν Θεό Πατέρα καί τόν Υἱό. Μέ τήν Πνευματολογία του ὁ ἅγιος Γρηγόριος συνέβαλε ἀποφασιστικά στήν διατύπωση τοῦ πνευματολογικοῦ μέρους τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως ἀπό τήν Β΄ Ἁγία καί Οἰκουμενική Σύνοδο, ἡ ὁποία συνῆλθε ἀρχές Μαΐου τοῦ 381 ὑπό τήν Προεδρία ἀρχικά τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀντιοχείας ἁγίου Μελετίου καί ἔπειτα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, σύμφωνα μέ τήν ὁποία «Πιστεύω… καί εἰς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, τό Κύριον, τό Ζωοποιόν, τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον, τό σύν Πατρί καί Υἱῶ συμπροσκυνούμενον καί συνδοξαζόμενον, τό λαλῆσαν διά τῶν προφητῶν»[3].
Μεταξύ τῶν κυρίων θεμάτων τῆς Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἦταν ἡ συμπλήρωση τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως, πού εἶχε καταρτίσει ἡ Α’ Ἁγία καί Οἰκουμενική Σύνοδος τῆς Νικαίας τό 325. Ὁ ἲδιος ὁ ἃγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ ὁποῖος πρωτοστατοῦσε καί κατηύθυνε τίς θεολογικές συζητήσεις, γράφοντας τήν ἐπιστολή του πρός Κληδόνιον τονίζει τά ἑξῆς : «Στή Σύνοδο Κωνσταντινουπόλεως δέν ἀλλάξαμε τήν πίστι τῆς Νικαίας. Αὐτήν ἀποδεχόμαστε καί αὐτήν κρατᾶμε καί θά κρατᾶμε. Αὐτά, πού κάναμε, ἢταν προσθήκη δηλώσεως γιά τήν ἀλήθεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ δήλωση αὐτή ἔλειπε ἀπό τό Σύμβολο τῆς Νικαίας. Κι’ ἔλειπε, δέν τήν ἔκαναν τότε οἱ ἃγιοι ἐκεῖνοι Πατέρες, γιατί δέν εἶχε προκύψει τέτοιο πρόβλημα. Ἄν εἶχε προκύψει, τό ἲδιο τό Ἃγιο Πνεῦμα θά τούς εἶχε φωτίσει νά κάνουν τή δήλωση καί αὐτῆς τῆς ἀληθείας»[4].
Ἡ ἀνάπτυξη τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἔτσι ὅπως μᾶς τήν παρέδωσαν οἱ Καππαδόκες Πατέρες, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί ἡ Β΄ Ἁγία καί Οἰκουμενική Σύνοδος, ἀποτελεῖ τήν δέουσα ἀπάντηση στήν παράνομη προσθήκη τῆς αἱρέσεως τοῦ Filioque ἐκ πλευρᾶς τοῦ αἱρεσιάρχου καί ἀντιχρίστου «Πάπα» τῆς Ρώμης καί τῶν αἱρετικῶν Παπικῶν στό Σύμβολο τῆς Πίστεως. Τό Filioque, δηλαδή ἡ δογματική διδασκαλία τοῦ αἱρετικοῦ Παπισμοῦ ὅτι τό Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπορεύεται ὄχι ἐκ μόνου τοῦ Πατρός, ἀλλά καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ, ἀποτελεῖ τό πρῶτο αἴτιο τοῦ σχίσματος τῆς αἱρετικῆς Δύσεως ἀπό τήν Μία, Ἁγία, Καθολική καί Ἀποστολική, Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, καί εἶναι φοβερή αἵρεση. Εἶναι φοβερή αἵρεση, ἐπειδή :
α) εἶναι ἀντίθετο πρός τά ἀψευδέστατα λόγια τοῦ Ἰδίου τοῦ Χριστοῦ, πού εἶπε ὅτι «τό Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁ ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορεύεται»[5], ἔχουμε δηλαδή κατάφορη ἀθέτηση τοῦ Ἰδίου τοῦ Θεοῦ, τοῦ Χριστοῦ,
β) εἶναι ἀντίθετο πρός τό Σύμβολο τῆς Πίστεως Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο «(πιστεύω) …καί εἰς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον. ..τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπορευόμενον», ἔχουμε δηλαδή ἀθέτηση καί τῶν δύο Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῆς Α΄ καί τῆς Β΄,
γ) εἶναι ἀντίθετο πρός τόν 7ο Ἱερό Κανόνα τῆς Γ΄ Ἁγίας καί Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὁ ὁποῖος ἀπαγορεύει ὁποιαδήποτε πρόσθεση ἤ ἀφαίρεση στό Σύμβολο τῆς Πίστεως, ἔχουμε δηλαδή ἀθέτηση καί τῆς Γ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου,
δ) καταστρέφει τίς σχέσεις μεταξύ τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος καί συγχέει τά ἀκοινώνητα ὑποστατικά ἰδιώματα τῶν τριῶν προσώπων,
ε) ὑποβιβάζει τό Ἅγιον Πνεῦμα στό ἐπίπεδο τοῦ κτίσματος, καί
στ) εἰσάγει δυαρχία στήν Ἁγία Τριάδα, ἐφόσον καί ὁ Υἱός εἶναι πηγή τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἄρα ἔχουμε δύο πηγές, δύο ἀρχές, τόν Θεό Πατέρα καί τόν Υἱό. Βέβαια, πίσω ἀπό τό Filioque δέν κρύβεται τίποτε ἄλλο παρά ἡ ὀφρύ τοῦ «Πάπα»», ἡ ἀλαζονεία του, τό ἀλάθητο καί τό πρωτεῖο του νά νομοθετεῖ αὐτός μόνο πάνω ἀπό τά παραδεδομένα ὑπό τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Κατακλείοντας, ἀδελφοί μου, θά πρέπει κι ἐμεῖς, ὡς Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, ἑπόμενοι τῷ ἁγίῳ Γρηγορίῳ τῷ Θεολόγῳτῶ, μπροστά στόν μεγάλο κίνδυνο ἀλλοιώσεως τῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς μας ἀπό τήν αἵρεση τοῦ Παπισμοῦ καί τήν παναίρεση τοῦ συγκρητιστικοῦ διαχριστιανικοῦ καί διαθρησκειακοῦ Οἰκουμενισμοῦ νά ἀναβοήσουμε κραταιῶς πρός πᾶσα κατεύθυνση ὅτι, μέ τήν Χάρι τοῦ Θεοῦ, δέν ἀλλάζουμε τήν ὀρθόδοξη πίστη μας. Αὐτήν ἀποδεχόμαστε, αὐτήν κρατᾶμε καί θά κρατᾶμε ἕως συντελείας αἰώνων. Ἀμήν.
[1] Ὁ βίος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, http://www.saint.gr/1161/saint.aspx
[2] ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Συναξαριστής τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ (Ἰανουάριος-Φεβρουάριος), ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσ/κη 2003, σ. 146.
[3] Γ. ΜΑΡΤΖΕΛΟΣ, Δογματική, Σημειώσεις ἀπό τίς πανεπιστημιακές παραδόσεις, ἐκδ. Ὑπηρεσία Δημοσιευμάτων ΑΠΘ, σς. 41-47.
[4] ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Ἐπιστολή 102,1, Πρός Κληδόνιον.
[5] Ἰω. 15, 26.
https://sotiriosnavs.com/wp-content/uploads/2020/05/IMG_20200508_130841-rotated.jpg2021-01-25 12:59:09%ce%bf-%ce%b1%ce%b3%ce%b9%ce%bf%cf%83-%ce%b3%cf%81%ce%b7%ce%b3%ce%bf%cf%81%ce%b9%ce%bf%cf%83-%ce%bf-%ce%b8%ce%b5%ce%bf%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%bf%cf%83