ΧΡΙCΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ 2024

Ἡ ἀναγκαιότης τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου

Πρωτοπρεσβ. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος

Ἐν Πειραιεῖ 25-12-2024

Ἀγαπητοί ἐν Χριστῷ ἀδελφοί,

ΧΡΙCΤΟC ΕΤΕΧΘΗ!

Ἕνας ἀπό τούς ἁγίους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας, ὁ ὁποῖος, Χάριτι Θεοῦ, κατενόησε εἰς βάθος τό μυστήριο τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου, ὑπῆρξε ὁ ἀντιπαπικός ὅσιος καί θεοφόρος πατήρ ἡμῶν Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ὁποῖος στό βιβλίο του μέ τίτλο «Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον»[1], στό κεφάλαιο μέ θέμα : «Ἀπολογία ὑπέρ τοῦ ἐν τῷ βιβλίῳ τοῦ Ἀοράτου Πολέμου κειμένου σημειώματος περί τῆς Κυρίας ἡμῶν Θεοτόκου», διαπραγματεύεται τό θέμα : «Ἡ ἀναγκαιότης τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου». Ἄς ἀκολουθήσουμε τήν θεολογική καί πατερική σκέψη του.

Λέγει, λοιπόν, ὁ Νάξιος διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας μας : «Ὅλος ὁ νοητός καί αἰσθητός κόσμος γι’ αὐτό τό τέλος (τόν σκοπό) προγνωρίσθηκε ἀπ’ αἰῶνος καί προορίσθηκε (δηλ. γιά τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ Λόγου). Ἀπό ποῦ εἶναι φανερό αὐτό; Ἀπό τά ὅσα θά εἰπωθοῦν στή συνέχεια. Διότι, οἱ θεῖες Γραφές μαρτυροῦν ὅτι τό μυστήριο τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ Λόγου εἶναι ἀρχή ὅλων τῶν ὁδῶν τοῦ Κυρίου, ὅτι εἶναι πρώτο ἀπ’ ὅλα τά κτίσματα, καί ὅτι αὐτός προορίσθηκε πρίν ἀπό τόν προορισμό ὅλων ὅσων σωθοῦν· τά δέ ρητά τῶν Γραφῶν, μέ τά ὁποῖα μαρτυρεῖται, εἶναι αὐτά : α) τό «Κύριος ἔκτισέ με ἀρχήν ὁδῶν αὐτοῦ, εἰς ἔργα αὐτοῦ· πρό τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ με»[2], δηλ. «ὁ Κύριος (ὁ Θεός καί Πατήρ) ἐμένα (τήν ἐνυπόστατη Σοφία, τόν Υἱό καί Λόγο) μέ δημιούργησε ἀρχή τῶν ὁδῶν Του στἀ ἔργα Του· πρίν ἀπό τόν αἰῶνα μέ θεμελίωσε»· β) τό «Ὅς ἐστιν εἰκών τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης κτίσεως»[3], δηλ. «Αὐτός, ὁ Υἱός, εἶναι ἀπαράλλακτη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτοτόκος, πού δέν κτίσθηκε, ἀλλά γεννήθηκε προαιωνίως ἀπό τήν αὐτήν οὐσία τοῦ Πατρός, Θεός τέλειος, πρίν ἀκόμη δημιουργηθεῖ κανένα ἀπολύτως ἀπ’ ὅλα τά κτίσματα». (Καί βλέπε ὅτι δέν εἶπε ἐδῶ ἁπλῶς «κτίσεως», ἀλλά «πάσης κτίσεως», δηλ. καί νοητῆς καί αἰσθητῆς). Καί γ) τό «Οὕς προώρισε συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ, εἰς τό εἶναι αὐτόν πρωτότοκον ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς»[4], δηλ. «τούς προώρισε νά γίνουν ὁμοιόμορφοι πρός τήν ἔνδοξη εἰκόνα τοῦ Υἱοῦ Του, ὥστε νά εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ πρωτοτόκος μεταξύ πολλῶν ἀδελφῶν, πού θά εἶναι ὅμοιοί Του». Καί αὐτά μέν εἶναι τά τοῦ θεσπεσίου Παύλου.

Συμφωνοῦν δέ μέ τίς θεῖες Γραφές καί πολλοί ἀπό τούς θείους Πατέρες. Διότι, ἑρμηνεύοντας τά ἀνωτέρω ρητά, δηλ. τό «Κύριος ἔκτισέ με ἀρχήν ὁδῶν αὐτοῦ», καί τό «Πρωτότοκος πάσης κτίσεως», λέγουν ὅτι αὐτά ἐννοοῦνται γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό, ὄχι κατά τήν Θεότητα – διότι, ἐπειδή εἶναι Θεός, ὁμοούσιος καί συναΐδιος με τον Πατέρα, οὔτε κτίσθηκε ἀπό τόν Θεό, οὔτε εἶναι τό πρῶτο ἀπό τά κτίσματα, καθώς βλασφημοῦσε ὁ Ἄρειος – ἀλλά ἐννοοῦνται κατά τήν ἀνθρωπότητα, τήν ὁποία δηλ. πρίν ἀπό κάθε ἄλλο πρᾶγμα προεῖδε ὁ Θεός ἀρχή τῶν Θείων Του ἀϊδίων ὁρισμῶν, πρῶτο ἀπ’ ὅλα τά ποιήματα. Οἱ Πατέρες δέ αὐτοί εἶναι ὁ Μέγας Ἀθανάσιος[5], ὁ ἅγιος Κύριλλος ὁ Ἀλεξανδρείας[6] καί ὁ θεῖος Αὐγουστῖνος[7].

Ὅτι δέ ὁ προορισμός τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀρχή τοῦ προορισμοῦ ὅλων ὅσων σωθοῦν, μαρτυρεῖ μέν ὁ Ἀπόστολος, πού εἶπε ἀνωτέρω· «Οὕς προώρισε συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ Υἱοῦ αὐτοῦ», συνομολογεῖ δέ καί ὁ Οἰκουμένιος, ἑρμηνεύοντας τό ρητό· «Ὅπερ ἐστί, φησίν, ὁ Υἱός τοῦ Θεού κατά φύσιν ἐν τῇ ἐνανθρωπήσει (δήλον δέ, ὡς ἅγιος καί ἀναμάρτητος), τοῦτο καί αὐτοί γεγόνασι κατά χάριν· «Συμμόρφους» γάρ τούς ἱσομόρφους. Εἰκόνα δέ τοῦ Υἱου τήν οἰκονομίαν καλεῖ, καί τό ἐντεῦθεν αὐτοῦ σῶμα»[8]· δηλ. «Ὅ,τι εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ κατά φύσιν στήν ἐνανθρώπηση (φανερό εἶναι ὅτι εἶναι ἅγιος καί ἀναμάρτητος), αὐτό καί αὐτοί γίνονται κατά χάριν· «Συμμόρφους» τούς ἱσομόρφους ἐννοεῖ. Εἰκόνα δέ τοῦ Υἱοῦ ἀποκαλεῖ τήν οἰκονομία καί τό ἐδῶ σῶμα Του». Τήν εἰκόνα αὐτή, τήν ζωή μέσα στόν ἁγιασμό, καί τήν ἀμώμητη σέ ὅλα πολιτεία ἑρμήνευσε καί ὁ Ἀλεξανδρείας ἅγιος Κύριλλος κοντά στόν Οἰκουμένιο, ὁ δέ Κορέσιος στό περί προορισμοῦ ἔργο του ἐκθέτει πλατύτερα τό δόγμα αὐτό.

Λέγει δέ καί ὁ θεοφόρος Μάξιμος στήν ἐξηκοστή λύση τῶν Ἀποριῶν περί τῆς Θείας Ἐνανθρωπήσεως τά ἐξῆς : «Τοῦτό ἐστι τό μέγα καί ἀπόκρυφον μυστήριον· τοῦτό ἐστι τό μακάριον, δι’ ὅ τά πάντα συνέστησαν τέλος· τοῦτό ἐστιν ὁ τῆς ἀρχῆς τῶν ὄντων προεπινοούμενος θεῖος σκοπός, ὅν ὁρίζοντες εἶναί φαμεν, προεπινοούμενον τέλος, οὗ ἕνεκα μέν τά πάντα, αὐτό δέ, οὐδενός ἕνεκα˙ πρός τοῦτο τό τέλος ἀφορῶν, τάς τῶν ὄντων ὁ Θεός παρήγαγεν οὐσίας˙ τοῦτο κυρίως ἐστί τό τῆς προνοίας, καί τῶν προνοουμένων πέρας, καθ’ ὅ εἰς τόν Θεόν, ἡ τῶν ὑπ’ αὐτοῦ πεποιημένων ἐστίν ἀνακεφαλαίωσις˙ τοῦτό ἐστι τό πάντας περιγράφον τούς αἰῶνας, καί τήν ὑπεράπειρον, καί ἀπειράκις ἀπείρως προϋπάρχουσαν τῶν αἰώνων, μεγάλην τοῦ Θεοῦ βουλήν ἐκφαῖνον μυστήριον, ἦς γέγονεν Ἄγγελος αὐτός κατ’ οὐσίαν τοῦ Θεοῦ Λόγον γενόμενος ἄνθρωπος, καί αὐτόν, εἰ θέμις εἰπεῖν, τόν ἐνδότατον πυθμένα τῆς πατρικῆς ἀγαθότητος φανερόν καταστήσας, καί τό τέλος ἐν ἑαυτῷ δείξας, δι’ ὅ τήν πρός τό εἶναι σοφῶς ἀρχήν ἔλαβον τά πεποιημένα»[9].

Δηλ. «Αὐτὸ εἶναι τὸ μεγάλο καί ἀπόκρυφο μυστήριο. Αὐτὸ εἶναι τὸ μακάριο τέλος, γιὰ τὸ ὁποῖο ἔχουν γίνει ὅλα. Αὐτὸς εἶναι ὁ θεῖος σκοπὸς, ποὺ προεπινοήθηκε πρὶν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῶν ὄντων, ποὺ ὁρίζοντάς τον, μποροῦμε νὰ τὸν ποῦμε «προεπινοούμενο τέλος», γιὰ χάρι τοῦ ὁποίου ἔγιναν τὰ πάντα κι αὐτὸ γιὰ χάρι κανενός. Σ᾿ αὐτὸ τὸ τέλος ἀτενίζοντας, δημιούργησε ὁ Θεὸς τὶς οὐσίες τῶν ὄντων. Αὐτὸ εἶναι κυρίως τὸ πέρας τῆς προνοίας καὶ ἐκείνων ποὺ ἡ πρόνοια προνοεῖ, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο γίνεται ἡ ἐπανασυναγωγὴ στὸν Θεὸ ὅλων τῶν ποιημάτων Του. Αὐτὸ εἶναι τὸ μυστήριο, ποὺ περικλείει ὅλους τοὺς αἰῶνες καὶ φανερώνει τὴν ὑπεράπειρη καὶ ποὺ ἄπειρες φορὲς ἀπείρως προϋπάρχει ἀπὸ τοὺς αἰῶνες μεγάλη βουλὴ τοῦ Θεοῦ, τῆς ὁποίας βουλῆς ἀγγελιοφόρος ἔγινε ὁ ἴδιος, ὁ σύμφωνος μὲ τὴν οὐσία τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὅταν ἔγινε ἄνθρωπος, καὶ φανέρωσε, ἂν μοῦ ἐπιτρέπεται νὰ πῶ, τὸν ἴδιο τὸ βαθύτερο πυθμένα τῆς Πατρικῆς ἀγαθότητος καί ἔδειξε μέσα σ᾿ αὐτὸν τὸ τέλος, ποὺ γιὰ χάρι Του τὰ δημιουργήματα ἔλαβαν σαφῶς τὴν ἀρχὴ τῆς ὑπάρξεώς τους», (ὅπως εἴπαμε στό ια’ κεφάλαιο τοῦ παρόντος βιβλίου στόν ε’ τόπο τῶν πνευματικῶν ἡδονῶν).

Ἀκοῦς πώς γιά τό μυστήριο αὐτό ὅλα τά πάντα καί προγνωρίστηκαν καί προορίστηκαν καί ἔγιναν, αὐτό ὅμως γιά κανένα σκοπό οὔτε προγνωρίστηκε, οὔτε προορίστηκε, οὔτε ἔγινε;

Τά ἴδια σχεδόν μέ τόν θεοφόρο Μάξιμο θεολογεῖ καί ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος στόν λόγο του στά Φώτα[10], λέγοντας αὐτολεξεί τά ἐξῆς : «Εἰπών δέ ὁ Πατήρ περί τοῦ κατά σάρκα βαπτισθέντος, οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός ἐν ᾧ εὐδόκησα, ἔδειξεν ὅτι τά ἄλλα πάντα, τά διά τῶν προφητῶν πρότερον ἐκεῖνα, αἱ νομοθεσίαι, αἱ ἐπαγγελίαι, καί υἱοθεσίαι, ἀτελῆ ἧν, καί οὐ κατά προηγούμενον τοῦ Θεοῦ θέλημα ἐλέχθησαν καί ἐτελέσθησαν, ἀλλά πρός τό νῦν τέλος ἔβλεπον· καί διά τοῦ νῦν τελεσθέντος, κἀκεῖνα ἐτελειώθησαν. Καί τί λέγω τάς διά τῶν προφητῶν νομοθεσίας, τάς ἐπαγγελίας, τάς υἱοθεσίας; Καί ἡ ἀπαρχῆς γάρ καταβολή τοῦ κόσμου, πρός τοῦτον ἔβλεπε, τόν κάτω μέν ὡς υἱόν ἀνθρώπου βαπτιζόμενον, ἄνωθεν δέ Υἱόν ἀγαπητόν μόνον μαρτυρούμενον Θεοῦ, δι’ ὅν τά πάντα, καί δι’ οὗ τά πάντα, καθ’ ἅ φησίν ὁ Ἀπόστολος. Οὐκοῦν καί ἡ ἀπ’ ἀρχῆς παραγωγή τοῦ ἀνθρώπου, δι’ αὐτόν, κατ’ εἰκόνα πλασθέντος τοῦ Θεοῦ, ἵνα δυνηθῇ ποτέ χωρῆσαι τό ἀρχέτυπον καί ὁ ἐν τῷ παραδείσῳ παρά Θεοῦ νόμος, δι’ αὐτόν. Οὐ γάρ ἄν ἔθηκεν ὁ θείς, εἴπερ ἔμελλεν εἰσάπαν διαμένειν ἀτέλεστος· καί τά μετ’ αυτόν ὑπό Θεοῦ εἰρημένα καί τετελεσμένα, σχεδόν πάντα δι’ αὐτόν. Εί μή τις ἐρεῖ καλῶς, καί τά ὑπερκόσμια πάντα, τάς ἀγγελικάς, λέγω, φύσεις τε καί τάξεις, καί τάς ἐκεῖ θεσμοθεσίας πρός τοῦτο τείνειν ἀπ’ ἀρχῆς τό τέλος, τήν θεανδρικήν οἰκονομίαν, λέγω, ᾗ ἀπ’ ἀρχῆς ἄχρι τέλους διηκόνησαν· εὐδοκία γάρ ἐστι τό προηγούμενον, καί ἀγαθόν τοῦ Θεοῦ, καί τέλειον θέλημα· οὗτος δέ ἔστι μόνος, ᾧ εὐδοκεῖ καί ἐπαναπαύεται, καί ἀρέσκεται τελέως ὁ Πατήρ· ὁ θαυμαστός αὐτοῦ σύμβουλος· ὁ τῆς μεγάλης αὐτοῦ βουλῆς Ἄγγελος· ὁ παρ’ αὐτοῦ τοῦ οἰκείου Πατρός ἀκούων, καί λαλῶν, καί τοῖς ὑπακούουσι παρέχον ζωήν αἰώνιον».

Δηλ. «Μέ τό νά πεῖ δέ ὁ Πατήρ ἀπό πάνω γιά τόν βαπτισθέντα κατά σάρκα «αὐτός εἶναι ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, στόν ὁποῖο ἀναπαύομαι», ἔδειξε ὅτι ὅλα ἐκεῖνα τά ἄλλα, πού λέχθηκαν πρωτύτερα μέσῳ τῶν προφητῶν, οἱ νομοθεσίες, οἱ ἐπαγγελίες, οἱ υἱοθεσίες, ἦταν ἀτελῆ καί δέν λέχθηκαν, οὔτε τελέστηκαν σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ ἐπί τούτου, ἀλλά ἀπέβλεπαν πρός τόν τωρινό σκοπό καί διά τοῦ τελεσθέντος τώρα τελειώθηκαν κι ἐκεῖνα. Καί τί περιορίζομαι στις διά τῶν προφητῶν νομοθεσίες, τίς ἐπαγγελίες, τίς υἱοθεσίες; Διότι καί ἡ κατά τήν ἀρχή θεμελίωση τοῦ κόσμου πρός αὐτόν ἔβλεπε, τόν κάτω μέν βαπτιζόμενο ὡς υἱό ἀνθρώπου, ἀπό πάνω δέ μαρτυρούμενο ἀπό τόν Θεό ὡς μόνο ἀγαπητό Υἱό, γιά τόν ὁποῖο ἔγιναν τά πάντα καί διά τοῦ ὁποίου ἔγιναν τά πάντα, ὅπως λέγει ὁ Ἀπόστολος. Ἑπομένως καί ἡ ἐξ ἀρχῆς παραγωγή τοῦ ἀνθρώπου γι’ αὐτόν ἔγινε, ἀφοῦ πλάσθηκε κατ’ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, γιά νά μπορέσει κάποτε νά χωρέσει τό ἀρχέτυπο· καί ὁ νόμος στόν παράδεισο γι’ αὐτόν δόθηκε ἀπό τόν Θεό· διότι δέν θά τόν ἔθετε ὁ νομοθέτης, ἄν ἐπρόκειτο νά μείνει ἀπραγματοποίητος διαπαντός. Καί τά ἔπειτα ἀπ’ αὐτόν λεχθέντα καί τελεσθέντα ὅλα σχεδόν γι’ αὐτόν ἔγιναν, ἄν δέν πεῖ κανείς καλῶς ὅτι καί ὅλα τά ὑπερκόσμια, οἱ ἀγγελικές φύσεις καί τάξεις δηλαδή καί οἱ ἐκεῖ θεσμοθεσίες, πρός αὐτόν τόν σκοπό τείνουν ἀπό τήν ἀρχή, δηλαδή πρός τήν θεανδρική οἰκονομία, τήν ὁποία καί ὑπηρέτησαν, ἀπό τήν ἀρχή ἕως τό τέλος. Διότι, εὐδοκία εἶναι τό κυριαρχικό καί ἀγαθό καί τέλειο θέλημα τοῦ Θεοῦ· αὐτός δέ εἶναι ὁ μόνος, στόν ὁποῖο εὐδοκεῖ καί ἐπαναπαύεται καί ἀρέσκεται τελείως ὁ Πατήρ, «ὁ θαυμαστός του σύμβουλος, ὁ ἄγγελος τῆς μεγάλης βουλής του», αὐτός πού ἀκούει καί ὁμιλεῖ ἀπό τόν Πατέρα του καί παρέχει στούς εὐπειθεῖς ζωή αἰώνια».

Ἀκοῦς ὅτι ὁ Θεός γι’ αὐτό ἐποίησε τόν ἄνθρωπο κατ’ εἰκόνα Του, γιά νά δυνηθεῖ νά χωρέσει (καί ἀφοῦ ἔμενε στήν ἀθωότητα δηλ.) τό ἀρχέτυπο, μέ τήν ἐνσάρκωση;

Tούς παλαιούς δέ αὐτούς ἱερούς Θεολόγους ἀκολούθησαν καί πολλοί ἀπό τούς νεώτερους σχολαστικούς θεολόγους, οἱ ὁποῖοι ἦταν οἱ ὁρμώμενοι ἀπό τήν σχολή τοῦ βαθύφρονος ἐκείνου Ἰωάννου τοῦ Σκότου, οἱ ὁποῖοι ἔλεγαν ὅτι «κι ἄν ὁ Ἀδάμ δέν ἡμάρτανεν, ἐξάπαντος ἤθελεν ἔλθη ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ νά λάβη σῶμα ἀπαθές, εἰ καί μή δι’ ἄλλο, ἀλλά γουν διά νά κάμη δι’ ἑαυτοῦ εἰς τούς ἀνθρώπους χωρητήν καί μεθεκτήν τήν τοῦ Θεού δόξαν, ἄστεκτον οὖσαν ἀμέσως καθ΄ ἑαυτήν καί ἀπρόσιτον». Δηλ. «κι ἄν δέν ἁμάρτανε ὁ Ἀδάμ, ἐξάπαντος θά ἐρχόταν ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, γιά νά λάβει σῶμα ἀπαθές, ἄν ὄχι γιά κάποιον ἄλλο λόγο, ἀλλά γιά νά κάνει μέσῳ τοῦ ἑαυτοῦ Του χωρητή καί μεθεκτή τήν δόξα τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπους, ἡ ὁποία ἀμέσως καθ΄ ἑαυτήν εἶναι ἀβάστακτη καί ἀπρόσιτη».   

Ὅτι δέ ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ ἦταν ἀναγκαῖα, μαρτυρεῖ ὁ θεῖος τῆς Ἀλεξανδρείας Κύριλλος, λέγοντας γιά τήν Μεταμόρφωση : «Ἡ μέν τοῦ Θεοῦ καί Πατρός φωνή, καλή τε καί ἀξιάγαστος· ἀκράτω δέ ἤδη κατεχόμενοι δείματι πίπτουσιν οί μαθηταί· ἵνα δή πάλιν καί διά τοῦτο μάθωμεν, ὡς ἀναγκαιοτάτη τοῖς ἐπί γῆς ἡ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἀναπέφανται μεσιτεία, νοουμένη δηλαδή κατά τόν τῆς ἐνανθρωπήσεως τρόπον· εἰ γάρ μή γέγονε καθ’ ἡμᾶς, τίς ἄν ἡμῶν ἤνεγκεν ἄνω προσβάλλοντα Θεόν, καί τήν ἄφατον αὐτοῦ δόξαν, οὐδενί τάχα τῶν γεννητῶν φορητήν, ἐμφαίνοντα; «φῶς γάρ αὐτόν οἰκεῖν ἀπρόσιτον»[11], καί ὁ μακάριος ἔφησε Παῦλος»[12]. Δηλ. «Ἡ φωνή βέβαια τοῦ Θεοῦ καί Πατρός εἶναι καλή καί ἀξιαγάπητη, οἱ μαθητές, ὅμως, κυριευμένοι ἀπό ἀσυγκράτητο φόβο, ἔπεσαν κάτω, γιά νά μάθουμε πάλι καί ἀπό αὐτό ὅτι ἀποδείχθηκε πάρα πολύ ἀναγκαῖα γιά τούς γήινους ἡ μεσιτεία τοῦ Σωτῆρος μας, νοουμένη βέβαια σύμφωνα μέ τόν τρόπο τῆς ἐνανθρωπήσεως. Γιατί, ἄν δέν εἶχε γίνει σάν ἐμᾶς, ποιός ἀπό ἐμᾶς θά μποροῦσε νά ὑποφέρει τόν Θεό, ἐκπέμποντας ἀπό τόν οὐρανό τήν ἀνέκφραστη δόξα Του καί παρουσιάζοντας αὐτήν νά μήν εἶναι ὑποφερτή ἀπό κανέναν ἀπό τούς ἀνθρώπους; Γιατί καί ὁ μακάριος Παῦλος εἶπε ὅτι «αὐτός κατοικεῖ μέσα σέ ἀπλησίαστο φῶς» ».

Ἀλλά καί ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος[13] λέγει ὅτι γι’ αὐτὀ ἔλαβε σῶμα καί ψυχή ὁ Θεός, γιά νά μακαρισθεῖ ἡ ψυχή καί τό σώμα τοῦ ἀνθρώπου· ἡ ψυχή μέ τήν Θεότητά Του καί τό σῶμα μέ τήν ἀνθρωπότητά Του. Καί ἀφήνω νά λέγω ὅτι καί οἱ τάξεις τῶν Ἀγγέλων εἶχαν ἀνάγκη τήν ἔνσαρκη οἰκονομία, ὄχι μόνο γιά νά λάβουν μέσῳ αὐτῆς τήν ἀτρεψία· γιατί πρίν ἀπ’ αὐτήν δέν τήν εἶχαν, κατά τήν γνώμη πολλῶν θεολόγων[14], ἀλλά καί γιά νά γίνουν μέσῳ αὐτῆς χωρητικώτεροι καί νά ἀπολαύσουν ἀκολούθως τρανότερες θεαρχικές ἐλλάμψεις καί μυστήρια· γι’ αὐτό εἶπε ὁ σοφός Θεοδώρητος, ὅτι οἱ Ἄγγελοι μετά τήν ἐνσάρκωση βλέπουν τόν Θεό, ὄχι σέ ὁμοίωμα τῆς δόξης ὅπως πρότερα, ἀλλά σέ ἀληθινό καί ζωντανό κάλυμμα τῆς σαρκός· καί γι’ αὐτό ὁ Ἀπ. Παῦλος κεφαλή εἶπε τόν Χριστό (καθ’ ὅ ἄνθρωπο δηλ.) ὑπέρ πάντα· ἤ ὅπως γράφει ὁ θεῖος Ἱερώνυμος ὑπέρ πᾶσαν τήν Ἐκκλησίαν, Ἀγγέλων δηλ. καί ἀνθρώπων[15].

Καί ὁ ἱεροκήρυξ Μηνιάτης σαφέστατα τό λέγει στήν Κυριακή πρό τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως[16] : «Τό μέγα μυστήριο τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας, καθώς εἶναι τό ὑψηλότερο, τό εὐγενέστερο καί τελειότερο ἔργο τῆς δημιουργικῆς θείας σοφίας καί δυνάμεως, ἔτσι πρῶτο  πρίν ἀπό κάθε ἄλλο προμελετήθηκε καί προγνωρίσθηκε ἀπό τόν παντέφορο νοῦ τοῦ Θεοῦ· πρίν νά προορίσει ὁ Θεός τήν πλάση ἤ τῶν ἀγγέλων ἤ τῶν ἀνθρώπων ἤ κάποιου ἄλλου κτίσματος, προόρισε στήν ἀΐδιά Του βουλή τήν σάρκωση τοῦ θείου Λόγου. Γι’ αὐτό ἡ σάρκωση τοῦ θείου Λόγου λέγεται στίς θεῖες Γραφές «Ἀρχή τῶν ὁδῶν Κυρίου», καί αὐτός ὁ σαρκωθείς θεῖος Λόγος «πρωτότοκος πάσης κτίσεως». Καί στή συνέχεια λέγοντας ὅσα ἀνωτέρω εἴπαμε, ἐπιφέρει· «Καί πρεπόντως πρίν ἀπ’ ὅλα τά ἔργα ἡ ἔνσαρκη οἰκονομία προορίσθηκε ἀπό τόν Θεό· διότι λέγουν οἱ ἱεροί θεολόγοι ὅτι περισσότερον ἀπ’ ὅλα τά ἔργα τοῦ Θεοῦ ἡ ἔνσαρκη οἰκονομία ἀποδίδει μεγαλύτερη δόξα στόν Θεό· ὅλοι οἱ ἄνθρωποι μαζί, ὅλοι οἱ ἄγγελοι μαζί δέν φθάνουν νά ἀποδώσουν τόση δόξα στόν Θεό, ὅση άποδίδει μόνος ὁ Θεάνθρωπος Λόγος· ὁ Ὁποῖος, μιλώντας γι’ αὐτό μέ τόν ἄναρχό Του Πατέρα, λέγει : «Ἐγώ σέ ἐδόξασα ἐπί τῆς γῆς». Ἐάν, λοιπόν, σύμφωνα μέ τόν σοφό αὐτόν διδάσκαλο, τό μυστήριο τῆς ἐνσαρκώσεως πρῶτο ἀπό κάθε ἄλλο κτίσμα προγνωρίσθηκε καί προορίσθηκε, ἑπομένως αὐτό εἶναι τό τέλος (ὁ σκοπός), γιά τόν ὁποῖο προγνωρίσθηκαν καί προορίσθηκαν ὅλα τά κτίσματα, ἐπειδή εἶναι μετά ἀπό αὐτό προγνωσθέντα καί προορισθέντα.

Ἀλλά καί ὁ Γεώργιος ὁ Κορέσιος[17] λέγει ὅτι ὁ Χριστός ὀνομάζεται τέλος τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ, κατά τόν Ἀλεξανδρείας Κύριλλο, καί ἄλλους Καθηγεμόνες. Ἄν, ὅμως, ὁ Χριστός τέλος λέγεται, κατά τήν ἀνθρωπότητα, τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ, τό δέ τέλος κάθε πράγματος εἶναι μέν πρῶτο στήν θεωρία καί τήν γνώση, ὕστερο δέ στήν πράξη καί τήν ἔκβαση, κατά τόν Ἀριστοτέλη[18] καί ὅλους τούς παλαιούς καί νεωτέρους μεταφυσικούς, ἄρα καί ὁ Χριστός, κατά τήν ἀνθρωπότητα, ἀφοῦ εἶναι τό τέλος τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ, πρῶτος ἀπ’ ὅλα τά ἔργα θεωρήθηκε καί προγνωρίσθηκε καί προορίσθηκε ἀπό τόν Θεό, παρ’ ὅλο πού ἔγινε ὕστερος ὡς πρός τήν ἔκβαση· ἐπειδή ὅλα τά μέσα εἰδοποιοῦνται ἀπό τό τέλος, πού προϋπάρχει στό νοῦ, σύμφωνα μέ τούς φιλοσόφους[19].

Ἔπειτα τό μυστήριο τῆς ἔνσαρκης οἰκονομίας ὀνομάζεται ἀπό τόν προφήτη Ἤσαΐα ἀρχαία βουλή τοῦ Θεοῦ· διότι, λέγει : «Κύριε ὁ Θεός δοξάσω σε, ὑμνήσω τό ὄνομά σου, ὅτι ἐποίησας θαυμαστά πράγματα, βουλήν ἀρχαίαν ἀληθινήν»[20]. «Ἀρχαία» δέ ὀνομάσθηκε ὡς ἀρχηγική καί πρώτη ἀπό ὅλες τίς ἄλλες βουλές τοῦ Θεοῦ· γιατί, ἄν ὑπῆρχε ἄλλη βουλή, πού προγνωρίσθηκε πρίν ἀπό αὐτήν, δέν θά ἦταν ἀρχαία, ἀλλά θά ὀνομαζόταν μᾶλλον νεότερη καί ἑπόμενη. Θά πῶ, ὅμως, και κάποιον ἀναβατικώτερο καί βαθύτερο λόγο. Τρία βρίσκονται στόν Θεό· α) οὐσία, β) ὑποστάσεις καί γ) ἐνέργεια· ἡ ἐνέργεια εἶναι ἐξώτερη, ἡ ὑπόσταση ἐνδότερη καί ἡ οὐσία ἐνδότατη· κατά τά τρία αὐτά, τρεῖς καθολικές σχέσεις ἔλαβε ἀπ’ αἰῶνος ὁ Θεός· α) ἔλαβε σχέση νά κοινωνηθεῖ ὁ Πατήρ κατ’ οὐσίαν μέ τόν ὀνομαστό Του Υἱό καί μέ τό Πνεῦμα Του τό Ἅγιον· τόν μέν (Υἱό) ἀπ’ αἰῶνος γεννώντας, τό δέ (Πνεῦμα) ἐκπορεύοντας. Γιατί, ἄν ὁ Θεός ἔμενε τελείως ἄσχετος (χωρίς σχέση) καί ἀπόλυτος, δέν θά εἶχε Υἱό, οὔτε Πνεῦμα Ἅγιον· οὔτε θά κοινωνοῦσε σ’ αὐτούς τήν οὐσία Του· μάλλον δέ ἕνα εἶναι κατ’ οὐσίαν τά τρία. β) Ἔλαβε σχέση νά κοινωνηθεῖ καθ’ ὑπόστασιν ὁ Υἱός μέ τήν ἀνθρωπότητα, γιά τήν ὁποία σχέση προγνώρισε καί προόρισε τήν πραγματική ἕνωση μ’ αὐτήν στόν χρόνο. Διότι, ἡ ἀνθρωπότητα, μή ἔχουσα ἰδία ὑπόσταση, κοινώνησε μέ τήν Ὑπόσταση τοῦ Υἱοῦ, λαμβάνοντας τήν ὕπαρξη μέσα σ’ αὐτή. γ) Ἔλαβε σχέση ἀπ’ αἰῶνος ὁ Θεός (καί ἰδιαιτέρως τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, στό Ὁποῖο ἀνατίθεται ἐξαιρέτως ὅλη ἡ κοινή ἐνέργεια τῆς μακαρίας Τριάδος, κατά τόν Κορέσιο καί τούς λοιπούς Θεολόγους) νά κοινωνηθεῖ κατά τήν ἐνέργεια μέ τά ὑπόλοιπα κτίσματα, γιά τήν ὁποία σχέση προγνώρισε καί προόρισε νά γίνουν ὅλα τά νοητά καί αίσθητά κτίσματα. Γιατί, τά κτίσματα μετέχουν μόνο τῆς ἐνεργείας καί δυνάμεως τοῦ Θεοῦ· ὄχι ὅμως καί τῆς ὑποστάσεως ἤ τῆς οὐσίας καί φύσεως, ἐπειδή ἔχουν λάβει τήν ὕπαρξη μέ τήν θεία δύναμη καί ἐνέργεια. Γνωρίζοντας αὐτά ἔτσι, ἐπειδή ἡ πρόγνωση καί ὁ προορισμός τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ Θεοῦ Λόγου κατά τήν σχέση τῆς ὑποστάσεως εἶναι συνεπομένως ἐνδότερη ἀπό τήν κατά σχέση τῆς ἐνεργείας πρόγνωση καί προορισμό τῶν ὑπολοίπων κτισμάτων· ἄν ὅμως ἡ πρόγνωση τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ Κυρίου εἶναι ἐνδότερη, εἶναι πρόδηλο ὅτι αὐτή εἶναι πρότερη καί κατά τήν τάξη, καί αἰτιώδης τῆς προγνώσεως τῶν κτισμάτων· ἐπειδή ἡ Θεία ὑπόσταση, πάνω στήν ὁποία ἑδράζεται ἡ σχέση καί πρόγνωση τῆς ἀνθρωπότητος, εἶναι ὁμολογουμένως αἰτία τῆς Θείας ἐνεργείας, σύμφωνα μέ ὅλους τούς Θεολόγους, πάνω στήν ὁποία ἐνέργεια ἐρείδεται ἡ σχέση καί πρόγνωση ὅλων τῶν κτισμάτων.

Στά ὅσα εἰπώθηκαν ἐπισυνάπτουμε κι αὐτό, ὅτι μέ τά ἴδια σχεδόν θεοπρεπεῖ καί ὑψηλά ὀνόματα, μέ τά ὁποία θεολογεῖ καί γεραίρει ἀνωτέρω ὁ θεοφόρος Μάξιμος τό μυστήριο τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας, μέ αὐτά ἐξυμνεῖ καί τό Ζωαρχικό καί Θεοδόχο ὑποκείμενο τῆς Θεοτόκου ὁ θεσπέσιος ἀνάμεσα στούς μελωδούς καί διαβατικώτατος ἀνάμεσα στούς θεολόγους Ἀνδρέας Κρήτης[21], ἐπειδή ἐχρημάτισε ὄργανο καί ἄμεσο μέσον καί ἀναγκαιότατο συναίτιο, οὖ οὐκ ἄνευ, αύτοῦ τοῦ μυστηρίου. Καί ὡς τί ἄλλο, παρά ὡς μητέρα τοῦ σεσαρκωμένου Θεοῦ Λόγου; Διότι, ἔτσι θεολογεῖ γι’ αὐτήν στόν δωδέκατο λόγο του ἀπό τούς τρεῖς στήν Κοίμηση : «Ζωαρχικόν ἄρα τῆς Θεοτόκου τό σῶμα, ὅλον αὐτό τῆς Θεότητος τό ζωαρχικόν εἰσδεξάμενον πλήρωμα· τό παρόμοιον τῆς ἀρχικῆς ὡραιότητος ἴνδαλμα· ἡ παναρμόνιος τῆς θεϊκής ἐνσωματώσεως ὕλη· ὁ μέγας ἐν μικρῷ κόσμος, τοῦ τόν κόσμον οὐκ ὄντα παραγαγόντος πρός ὕπαρξιν· τοῦτο τό πέρας, ὧν πρός ἡμᾶς ἔθετο διαθηκῶν ὁ Θεός· τοῦτο ἡ φανέρωσις τῶν ἀποκρύφων τῆς θείας ἀκαταληψίας βυθῶν· οὗτος ὁ σκοπός ὁ προεπινοηθείς τῶν αἰώνων τῷ Ποιητῇ τῶν αἰώνων· αὕτη τῶν θείων χρησμῶν ἡ κορωνίς· αὕτη ἡ ἄρρητος καί ὑπεράγνωστος τῆς προανάρχου περί τόν ἄνθρωπον κηδεμονίας βουλή» καί τά ἑξῆς. Δηλ. «Ἑπομένως, τό σῶμα τῆς Θεοτόκου εἶναι ζωαρχικό, ἐπειδή δέχτηκε ὅλο τό ζωαρχικό πλήρωμα τῆς Θεότητας· τό παρόμοιο ἴνδαλμα τῆς ἀρχικῆς ὡραιότητας· ἡ παναρμόνια ὕλη τῆς θεϊκῆς ἐνσωμάτωσης· ὁ μεγάλος σέ μικρό κόσμος, αὐτοῦ πού παρήγαγε σέ ὕπαρξη τόν κόσμο, πού δέν ὑπῆρχε· αὐτό εἶναι τό πέρας τῶν διαθηκῶν, πού ἔθεσε ὁ Θεός σ’ ἐμᾶς· αὐτό εἶναι ἡ φανέρωση τῶν ἀποκρύφων βυθῶν τῆς θείας ἀκαταληψίας· αὐτός εἶναι ὁ σκοπός, πού προεπινοήθηκε πρίν ἀπό τούς αἰῶνες γιά τόν Ποιητή τῶν αἰώνων· αὐτή εἶναι ἡ κορωνίδα τῶν θείων χρησμῶν· αὐτή εἶναι ἡ ἄρρητη καί ὑπεράγνωστη βουλή τῆς προάναρχης κηδεμονίας γιά τόν ἄνθρωπο». Ἄν, ὅμως, ἡ Θεοτόκος ὀνομάζεται ἀπό τόν Θεολόγο αὐτόν προεπινοηθείς σκοπός τοῦ Θεοῦ, τόν δέ προεπινοούμενο θεῖο σκοπό ὀρίζοντας ἀνωτέρω ὁ θεοφόρος Μάξιμος, εἶπε ὅτι εἶναι προεπινοούμενο τέλος, ἄρα καί ἡ Θεοτόκος δικαιολογημένα θά ὀνομαζόταν προεπινοούμενο τέλος, πρός τό ὁποῖο ἀφορών ὁ Θεός, παρήγαγε τίς οὐσίες τῶν ὄντων, δηλ. τόν νοητό καί αἰσθητό κόσμο (ἄν καί τό τέλος αὐτό ἔγινε γιά τό ὕστατο τέλος ὅλων, δηλ. τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ Λόγου, πού προορίσθηκε νά γίνει ἀμέσως ἀπ’ αὐτήν). Καί αὐτό δεικνύεται ἀπό τήν ἔκβαση. Διότι, ὁ νοητός κόσμος τῶν Ἀγγέλων καί ὁ αἰσθητός τῶν ἀνθρώπων, διά τῆς Θεοτόκου ἀξιώθηκαν ὁ μέν τῆς ἀτρεψίας, ὁ δέ τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ Θεοῦ, καθώς ὁ περιώνυμος ἀνάμεσα στούς θεολόγους καί διδασκάλους Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος[22] αὐτό μαρτυρεῖ, λέγοντας (στόν β’ λόγο στήν Γέννηση τῆς Θεοτόκου) : «Ἄλλον κατεσκεύασεν (ὁ Θεός) οὐρανόν ἔμψυχόν τε καί λογικόν, ὥστε διά τούτου καί ἀνθρώπους εἰς ἐπίγνωσιν ἑαυτοῦ, καί ἀγγέλους είς ἀτρεψίαν, τούς μήπω πεσόντας, ρυθμίσηται». Δηλ. «Ὁ Θεός κατασκεύασε ἄλλον ἔμψυχο καί λογικό οὐρανό, ὥστε μ’ αὐτόν νά ἐπαναφέρει καί τούς ἀνθρώπους στήν ἐπίγνωσή Του καί τούς Ἀγγέλους, πού δέν ἔπεσαν, στήν ἀτρεψία». Καί τώρα ἡ Κυρία Θεοτόκος, ὡς μητέρα τοῦ Θεοῦ, οὖσα ἀμέσως μετά τόν Θεό, καί ἀσυγκρίτως ὑπερβαίνουσα, ὄχι μόνο τούς ἀνθρώπους, ἀλλά καί αὐτές τίς πρώτες καί ἀνώτατες τάξεις τῶν Ἀγγγέλων, Χερουβίμ καί Σεραφίμ, διανέμει ἀπό τόν ἑαυτό της τόν πλοῦτο ὅλων τῶν χαρισμάτων καί θείων ἐλλάμψεων ἀπό τόν Θεό σέ ὅλους, Ἀγγέλους μαζί καί ἀνθρώπους, καθώς κοινῶς φρονεῖ ὅλη ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.

Μετά τά ὡς ἄνω εἰρημένα, συνάγουμε δύο καθολικά συμπεράσματα· α) ὅτι, ἐπειδή τό μυστήριο τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας ὀνομάζεται εὐδοκία, δηλ. προηγούμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως εἶπε ἀνωτέρω ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος, τό δέ προηγούμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ πάλι, κατά τόν ὅσιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό[23], ἐξαρτᾶται, ὄχι ἀπό ἐμᾶς, ἀλλά ἀπό τόν Θεό καί τήν ἀγαθότητά Του· ἑπομένως, καί τό μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως, ἐπειδή ὡς τέτοιο προγνωρίστηκε καί προορίστηκε πρίν ἀπό τήν πρόγνωση καί τόν προορισμό ὅλων τῶν κτισμάτων· καί πραγματοποιήθηκε στόν χρόνο μόνο ἀπό τήν ἄπειρη καί φυσική ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ· καί σά νά πεῖ κανείς ὅτι γιά τόν Ἑαυτό Του προόρισε ὁ Θεός νά γίνει αὐτό τό μυστήριο καί ὄχι γιά κάποιο ἄλλο τέλος ἐκτός Αὐτοῦ (λέγω δέ ὅτι γιά τόν Ἑαυτό Του προόρισε ὁ Θεός νά γίνει αὐτό τό μυστήριο, ἐπειδή αὐτό δέν εἶναι σάν ὅλα τά ἄλλα ἔργα τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἐκτός τοῦ Θεοῦ καί ἔχουν τόν ὄρο τῆς ὑπάρξεως ἐκτός τῆς Τριάδος. Ὄχι! Γιατί, ἡ προσληφθείσα ἀνθρώπινη φύση, παρ’ ὅλο πού προσλήφθηκε ἀπ’ ἔξω, ἀλλ’ ὅμως μέ τόν λόγο τῆς Ὑποστάσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου, πού τήν προσέλαβε, ὁ Ὁποῖος εἶναι ὁ φύσει Θεός καί ὁ Εἷς τῆς μακαρίας Τριάδος, μέσα στήν ὁποία ἐκείνη ὀρίστηκε, καί περατώθηκε καί ἔλαβε τό εἶναι. Γι’ αὐτό λέγω ὅτι τό μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως εἶναι καί λέγεται ἐντός τοῦ Θεοῦ καί ἐντός τῆς Ἁγίας Τριάδος). Ὅλα δέ τά ἄλλα κτίσματα, νοητά καί αἰσθητά, καί προγνωρίστηκαν καί προορίστηκαν καί ἔγιναν γιά τό μυστήριο αὐτό. Γιατί, αὐτό εἶναι τό τέλος, ὅπως ἀνωτέρω εἶπε ὁ θεῖος Μάξιμος, ἐξ αἰτίας τοῦ ὁποίου (ἔγιναν) τά πάντα, αὐτό ὅμως (δεν ἔγινε) ἐξ αἰτίας κανενός. 

Ἄν, ὅμως, ἰσχυριστοῦμε ὅτι γι’ αὐτό καί μόνο ὁ Θεός προγνώρισε καί προόρισε νά γίνει τό μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου, ἐπειδή προηγουμένως προγνώρισε τήν ἁμαρτία τοῦ Αδάμ καί τήν φθορά τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, τότε ἀκολουθεῖ νά μήν εἶναι πλέον τό μέγα μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως τό προηγούμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἀλλά τό ἑπόμενο, τό ὁποῖο προγνωρίστηκε καί προορίστηκε κατά θεία συγχώρηση, ἐξαιτίας τοῦ δικοῦ μας ἐξαρτημένου ἐλλείματος. Κατά τό οὐσιώδες αὐτοῦ (διότι, κατά κάποιες περιστάσεις, τίποτα δέν ἐμποδίζει, ὅπως θά εἰπωθεῖ στό τέλος) εἶναι ἄτοπο, ὅπως μοῦ φαίνεται, γιά νά μήν πῶ καί βλάσφημο, ὄχι μόνο τό νά πεῖ κανείς, ἀλλά καί τό νά ἐννοήσει, ὅτι αὐτό τό τόσο καί τέτοιο μυστήριο τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, πού ὑπερβαίνει  ὡς πρός τήν δύναμη καί τήν ὑψηλότητα τήν δημιουργία ὅλων τῶν κτισμάτων, αἰσθητῶν μαζί καί νοητῶν, δέν προγνωρίστηκε καί δέν προορίστηκε κατά τό προηγούμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἀλλά κατά τό ἑπόμενο καί κατά θεία συγχώρηση. Ὅτι δέ τό μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως ὑπερβαίνει τήν δημιουργία ὅλων μαζί τῶν κτισμάτων, μαρτυρεῖ τρανῶς ὁ Μέγας Βασίλειος, τόσο στήν ἑρμηνεία τοῦ μδ’ (44^ου) Ψαλμοῦ[24], ὅσον καί στό η’ (8^ο) κεφάλαιο περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος[25]. Ὁμοίως καί ὁ Νύσσης Γρηγόριος στό κδ΄ (24^ο) κεφάλαιο τοῦ κατηχητικοῦ λόγου[26]. Αὐτό συνομολογεῖ ἐκ μέρους καί ὁ θεολόγος Γρηγόριος, λέγοντας στά Γενέθλια : «Δευτέραν κοινωνεῖ κοινωνίαν πολύ τῆς προτέρας παραδοξοτέραν. Ὅσῳ τότε μέν τοῦ κρείττονος μετέδωκε, νῦν δέ μεταλαμβάνει τοῦ χείρονος. Τοῦτο τοῦ προτέρου θεοειδέστερον· τοῦτο τοῖς νοῦν ἔχουσιν ὑψηλότερον»[27]. Δηλ. «Ἔρχεται σέ δεύτερη συνάφεια πολύ πιό παράδοξη ἀπό τήν πρώτη, καθόσον, τότε μέν ἔδωσε τό καλύτερο, τώρα δέ παίρνει τό χειρότερο. Αὐτό εἶναι ἀκόμη πιό ταιριαστό στόν Θεό· αὐτό εἶναι, γιά ὅσους διαθέτουν κρίση, ἀκόμη πιό ὑψηλό». Καί ἄν ἡ δημιουργία τῶν κτισμάτων, πού εἶναι πολύ κατώτερη ἀπό τό μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως, προγνωρίστηκε καί προορίστηκε νά γίνει κατά τό προηγούμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως λέγουν πολλοί Θεολόγοι, καί παρ’ ὅλο πού ἡ θεία ἐνανθρώπηση προηγοῦνταν αὐτῆς, ὅπως προείπαμε, πόσῳ μᾶλλον τό μυστήριο τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, πού ὑπερβαίνει τήν δημιουργία τῶν κτισμάτων; Καί ἄν ἰσχυριστοῦμε ὅτι τό μεγάλο αὐτό μυστήριο, μετά τό μυστήριο τῆς Ἁγίας Τριάδος, εἶναι τό ἑπόμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ, τότε τίποτε ἄλλο δέν εἶναι τό προηγούμενο θέλημά Του; Ἐγώ μέν δέν τό βλέπω ἔτσι.

β) Ὅτι καί ἡ Κυρία Θεοτόκος, ὡς προσεχέστατο καί ἄμεσο μέσον καί ἀναγκαῖο συναίτιο αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου (διότι, ἡ σάρκα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ σάρκα τῆς Μαρίας, σύμφωνα μέ τόν Ἱερό Αὐγουστῖνο) προγνωρίστηκε καί προορίστηκε ἀπό τόν Θεό πρίν ἀπό τά ἄλλα κτίσματα, τά δέ ἄλλα κτίσματα προορίστηκαν καί ἔγιναν γι’ αὐτήν, ἐπειδή αὐτός εἶναι ὁ προεπινοηθείς σκοπός τοῦ Θεοῦ, δηλ., τό τέλος, γιά τό ὁποῖο τά ἄλλα ἔγιναν, ὅπως εἶπε ἀνωτέρω ὁ Ἱερός Ἀνδρέας.

Αὐτά μέν εἶναι τά ρητά τῶν θείων Γραφῶν, πού μαρτυροῦν, καί αὐτοί εἶναι οἱ θείοι Πατέρες καί Ἱεροί θεολόγοι, πού βεβαιώνουν τήν δόξα αὐτήν περί τοῦ μυστηρίου τῆς ἐνανθρωπήσεως. Ἄλλα δέ πάλι ρητά τῶν ἁγίων Γραφῶν καί ἄλλοι θείοι Πατέρες καί θεολόγοι μαρτυροῦν ὅτι τό μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως προορίστηκε καί ἔγινε γιά τήν λύση τῆς προπατορικῆς ἁμαρτίας τοῦ Ἀδάμ, διά τήν ἀνάπλαση καί σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Τέτοιοι μάλιστα εἶναι ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος[28], ὁ Μέγας Ἀθανάσιος[29], ὁ ἅγιος Ἀμβρόσιος[30], ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος[31], ὁ ἅγιος Ἀλεξανδρείας Κύριλλος[32] καί πολλοί ἄλλοι.

Ἄραγε οἱ θεῖες Γραφές καί οἱ Ἱεροί αὐτοί Πατέρες καί θεολόγοι, πού ἔχουν τήν μία ἤ τήν ἄλλη γνώμη γιά τό μυστήριο αὐτό, ἐναντιόνονται ὁ ἕνας μέ τόν ἄλλον ἤ λαλοῦν ἀσύμφωνα μεταξύ τους ἤ πρός τόν ἑαυτό τους; Καθόλου. Ἀλλά, συμβιβάζονται καί συμφωνοῦν μεταξύ τους καί μέ τούς ἑαυτούς τους κοντά σ’ ἐκείνους, πού ὀρθῶς καί μέ εὐσεβῆ λογισμό τούς διαβάζουν. Ἐπειδή δέν ὑπάρχει ἀντινομία στά τοῦ Πνεύματος. Πῶς, λοιπόν, καί μέ ποιό τρόπο συμβιβάζονται; Ή ποιός εἶναι ὁ μέσος καί κοινός ὄρος τοῦ συμβιβασμοῦ τους; Ἄκουσε. Ὅταν οἱ θεῖοι Πατέρες λέγουν ὅτι τό μυστήριο αὐτό προγνωρίστηκε καί προορίστηκε πρίν ἀπό ὅλα τά κτίσματα καί ὅτι αὐτό δέν ἔγινε γιά κανένα τέλος, ἀλλά ὅλα ἔγιναν γι’ αὐτό, αὐτό τό λέγουν κατά τό προηγούμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ὅταν δέ πάλι λέγουν πώς τό μυστήριο αὐτό προορίστηκε καί ἔγινε γιά τό τέλος τῆς σωτηρίας καί τῆς ἀναπλάσεως τῶν ἀνθρώπων, αὐτό τό λέγουν κατά τό ἑπόμενο θέλημα τοῦ Θεοῦ (δηλ. ὅτι παρ’ ὅλο πού καί τό μυστήριο αὐτό ἦταν προεγνωσμένο καί προορισμένο νά γίνει ἐξ ἅπαντος προηγουμένως ἀπό τήν ἄπειρη ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ καί νά ἑνωθεῖ ὁ Κτίστης μέ τήν κτίση καί νά ἀνακεφαλαιωθοῦν ὅλα τά οὐράνια καί ἐπίγεια στόν Χριστό, ὅπως λέγει ὁ Παῦλος. Ἐπειδή, ὅμως, ὁ ἄνθρωπος παρέβη τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ καί φθάρθηκε, ὁ Θεός δέν ἄλλαξε ἐκεῖνον τόν προηγούμενό Του σκοπό, ὄχι, ἀλλά τόν φύλαξε μέν, συγκατέβηκε δέ ἑπομένως νά οἰκονομηθεῖ τό μυστήριο αὐτό, μέ τό Πάθος καί τόν θάνατο, γιά νά λυθεῖ ἡ ἁμαρτία τοῦ Ἀδάμ καί νά ἀναπλασθεῖ ἡ φύση τῶν ἀνθρώπων ἀπό τόν θάνατο καί τόν διάβολο). Τό πρῶτο τό λέγουν ὑψηλότερα καί κατά τόν ἀνακεχωρηκότα νοῦ, τό δεύτερο τό λέγουν συγκαταβατικώτερα καί κατά τόν πρόχειρο νοῦ. Τό πρῶτο τό λέγουν κατά τό σιωπώμενο δόγμα, τό δεύτερο κατά τό δημοσιευόμενο κήρυγμα. Ἐπειδή, κατά τόν Μέγα Βασίλειο : «Τά μέν δόγματα σιωπᾶται, τά δέ κηρύγματα δημοσιεύεται»[33], δηλ. «τά μέν δόγματα ἀποσιωποῦνται, ἐνῶ τά κηρύγματα λαμβάνουν δημοσιότητα». Τό πρῶτο εἶναι θεοπρεπέστερο καί θεολογικώτερο, τό δεύτερο εἶναι ταπεινότερο καί ἀνθρωπινώτερο, καί τά δύο ὅμως εἶναι ἀληθινά. Ἄν καί μερικοί ἀπό τούς ἀνωτέρω Πατέρων λέγουν ὅτι, ἄν ὁ Ἀδάμ δέν ἁμάρτανε, δέν θά ἐλάμβανε σῶμα ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἀποκρίνομαι ὅτι δέν θά ἐλάμβανε σῶμα παθητό καί φθαρτό, ὄχι ὅμως καί ἀπαθές καί ἄφθαρτο». 

ΑΓΙΑ ΧΡΙCΤΟΥΓΕΝΝΑ 2024

ΧΡΙCΤΟC ΕΤΕΧΘΗ!

ΑΛΗΘΩC ΕΤΕΧΘΗ Ο ΚΥΡΙΟC!

[1] ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Συμβουλευτικόν Ἐγχειρίδιον, ἔτος ἔκδ. 1801, σσ. 302-316.

[2] Παρ. 8, 22-23.

[3] Κολ. 1, 15.

[4] Ρωμ. 8, 29.

[5] ΜΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, Ἅπαντα τά ἔργα 3, Δογματικά Β΄, Λόγος Γ΄ καί Δ΄ κατά Ἀρειανῶν, ΕΠΕ 12, Πατερικαί ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς» Ἱερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 1975, σσ. 12-283. 

[6] ΑΓΙΟΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, Ἅπαντα τά ἔργα 6, Βίβλος τῶν Θησαυρῶν περί τῆς Ἁγίας καί Ὁμοουσίου Τριάδος, Λόγος δ΄, στ΄ καί η΄, ἐκδοτικός οἶκος Ἐλευθερίου Μερετάκη «Τό Βυζάντιον», Πατερικαί ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσσαλονίκη, Ὀκτώβριος 1999, σσ. 52-83, 108-123, 152-165.

[7] ΑΓΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ, Βιβλίο α΄ περί Τριάδος καί ΑΡΧΙΜ. ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ Ι. ΧΑΤΖΗΕΦΡΑΙΜΙΔΗΣ, Ἱεροῦ Αὐγουστίνου, De Trinitate, Περί Τριάδος, ἐκδ. Οἴκος Κ. καί Μ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2022

[8] ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΤΡΙΚΚΗΣ, Σχόλια στήν πρός Ρωμαίους ἐπιστολή, 489 Β.

[9] ΟΣΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ, Πρός Θαλάσσιον περί διαφόρων ἀποριῶν τῆς Ἁγίας Γραφῆς, Ἐρώτηση Ξ’ (60ή), Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν ΕΠΕ 14Γ, ἐκδοτικός οἶκος Ἐλευθερίου Μερετάκη «Τό Βυζάντιον», Πατερικαί ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσσαλονίκη 1992, σσ. 186-192.

[10] ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, Ὁμιλία Ξ΄ (60ή), ρηθεῖσα ἐν τῇ Ἁγίᾳ Ἑορτῇ τῶν Φώτων, ἐν ᾗ καί κατά τό ἐγχωροΰν ἔκφανσις τοῦ μυστηρίου τοῦ Χριστοΰ βαπτίσματος, ΕΠΕ 11, Πατερικαί ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσσαλονίκη 1986, σσ. 505-535.

[11] Α’ Τιμ. 6, 16.

[12] ΑΓΙΟΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, Ὑπόμνημα εἰς τό κατά Ματθαῖον, εἰς τό κατά Λουκᾶν Α΄, Ματθ. 17, 6,  ΕΠΕ 25, ἐκδοτικός οἴκος Ἐλευθερίου Μερετάκη «Τό Βυζάντιον», Θεσ/κη 2005, σσ. 92-95.

[13] ΑΓΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ, Ἐγχειρίδιο, κεφ. 26.

[14] Γι’ αὐτό καί ὁ Νικήτας, ὁ σοφός σχολιαστής τοῦ Θεολόγου Γρηγορίου, σχολιάζοντας τό ρητόν ἐκεῖνο τοῦ Θεολόγου στο Πάσχα· «Σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ, ὅσος τε ὀρατός καί ὅσος ἀόρατος», λέγει· «οἱ δέ Ἄγγελοι ἐπί δυσκίνητοι ὄντες πρός τό κακόν, ἀλλ’ οὐκ ἀκίνητοι, μετά τήν τοῦ Χριστοῦ Ἀνάστασιν ἐγένοντο λοιπόν καί ἀκίνητοι, οὐ φύσει, ἀλλά χάριτι, εἴη ἄν αὐτοῖς σωτηρία ἡ ἀτρεψία, μηκέτι φοβουμένοις τήν ἐπί τό χεῖρον μεταβολήν, καί τήν ἐκ ταύτης ἀπώλειαν». Δηλ. «οἱ Ἄγγελοι, ὄντας δυσκίνητοι πρός τό κακό, ἀλλ’ ὄχι ἀκίνητοι, μετά τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ ἔγιναν λοιπόν καί ἀκίνητοι, ὄχι κατά φύσιν, ἀλλά κατά χάριν, εἶναι σ’ αὐτούς σωτηρία ἡ ἀτρεψία, χωρίς νά φοβοῦνται τήν μεταβολή πρός τό χειρότερο, οὔτε τήν ἀπώλεια πού προέρχεται ἀπ’ αὐτή». Καί ὁ μέγας τῆς Θεσσαλονίκης Γρηγόριος : «Ἐντεῦθεν Ἄγγελοι νῦν τό ἀπερίτρεπτον ἔλαβον, ἔργῳ παρά τοῦ Δεσπότου μαθόντες ὁδόν ὑψώσεως καί τῆς πρός αὐτόν ὁμοιώσεως, οὐ τήν ἔπαρσιν οὖσαν, ἀλλά τήν ταπείνωσιν». Δηλ. «Ἀπό αὐτό τώρα οἱ Ἄγγελοι ἔλαβαν τήν ἰδιότητα τοῦ ἀμεταστρόφου, ἀφοῦ ἔμαθαν ἐμπράκτως ἀπό τόν Δεσπότη ὅτι ἡ ὁδός τῆς ὑψώσεως καί τῆς πρός Αὐτόν ὁμοιώσεως δέν εἶναι ἡ ἔπαρση, ἀλλά ἡ ταπείνωση» (Ὁμιλία 58^η εἰς τήν κατά σάρκα σωτηριώδη Γέννησιν τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ΕΠΕ 11, σσ. 462-463).

[15] Ἐφ. 1, 22.

[16] ΗΛΙΑΣ ΜΗΝΙΑΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΕΡΝΙΤΣΗΣ, «Κυριακή πρό τῆς Χριστοῦ γεννήσεως [ἑτέρα διάφορος], Βίβλος Γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ματθ. α΄», ἐν βιβλίῳ Διδαχαὶ καὶ Λόγοι, ἐκδ. Ἄρτος Ζωῆς, Ἀθήνα 2020, σ. 498.

[17] ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΡΕΣΙΟΣ, Ἀπορίες τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας.

[18] ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Ζ΄ τῶν μεταφυσικῶν.

[19] Γι΄ αὐτό σ’ αὐτόν πού ρωτάει· «ποιά εἶναι ἡ πρώτη ἀπ’ ὅλες τίς Δεσποτικές ἑορτές, ὁ Εὐαγγελισμός ἤ ἡ Ἀνάληψη»; γλαφυρῶς καί μέ ὑψηλότερο λόγο θά ἀποκρινόταν κάποιος ὅτι εἶναι ἡ Ἀνάληψη καί ὄχι ὁ Εὐαγγελισμός. Διότι, ὁ μέν Εὐαγγελισμός εἶναι πρώτος ἀπ’ ὅλες τίς ἑορτές ὡς πρός τήν πράξη καί τήν ἔκβαση, ὕστερος δέ ὡς πρός τήν γνώση καί τήν θεωρία· ἡ δέ Ἀνάληψη καί ἡ ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός καθέδρα καί ὑπερύψωση τῆς ἀνθρωπότητας εἶναι μέν ὕστερη ὡς πρός τήν πράξη καί τήν ἔκβάση, ἀλλά ὡς πρός τήν γνώση καί τήν θεωρία εἶναι πρώτιστη ὅλων τῶν ἄλλων.

[20] Ἠσ. 25, 1.

[21] ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΡΗΤΗΣ, Λόγος ΙΒ΄ εἰς τήν Κοίμησιν τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, PG 97, 1068ΒCD, 1069D

[22] ΙΩΣΗΦ ΒΡΥΕΝΝΙΟΣ, Λόγος ἕτερος εἰς τήν Γέννησιν τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, τ. γ’, σ. 15.

[23] ΟΣΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, κεφ. με’ (45^ο), «Περὶ τῆς θείας οἰκονομίας καὶ περὶ τῆς δι᾿ ἡμᾶς κηδεμονίας καὶ τῆς ἡμῶν σωτηρίας», ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσ/κη 2002, σσ. 208-213.

[24] ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, Ὁμιλία Η΄ εἰς τόν μδ΄ Ψαλμόν, ΕΠΕ 5, Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσ/κη 1974, σσ. 254-295.

[25] Τοῦ ἰδίου, Περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, κεφ. Η΄ (8^ο), ΕΠΕ 10, Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσ/κη 1974, σσ. 318-335.

[26] ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ, Λόγος Κατηχητικός ὁ Μέγας, κεφ. 24, ΕΠΕ 1, Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσ/κη 1979, σσ. 472-477.

[27] ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Λόγος ΛΗ΄ (38^ος) εἰς τά Θεοφάνεια, εἰτοὗν Γενέθλια τοῦ Σωτῆρος, ΕΠΕ 5, Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσ/κη 1977, σσ. 60-61.  

[28] ΑΓΙΟΣ ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ ΛΟΥΓΔΟΥΝΩΝ, βιβλίο ε’, κεφ. ιδ’, PG 1157-1159

[29] ΜΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, Λόγος γ΄ κατά Ἀρειανῶν, ΕΠΕ 3, Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Ἱερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης,  Θεσ/κη Φεβρουάριος 1975, σσ. 12-199.

[30] ΑΓΙΟΣ ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ, Περί τοῦ μυστηρίου τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Κυρίου, κεφ. στ΄, https://www.myriobiblos.gr/texts/greek/ambrose_incarnatio.html#6

[31] ΑΓΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΙΠΠΩΝΟΣ, Ὁμιλία γ’ περί τῶν ρημάτων τῶν Ἀποστόλων.

[32] ΑΓΙΟΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, Λόγος ε’ περί τῆς Ἁγίας καί Ὁμοουσίου Τριάδος, ΕΠΕ 8, Ἐκδοτικός Οἴκος Ἐλευθερίου Μερετάκη «Τό Βυζάντιον», Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσ/κη Ἰανουάριος 2002, σσ. 402-505.

[33] ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, Περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, κεφ. κζ΄ (27^ο), ΕΠΕ 10, Πατερικαί Ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», Θεσ/κη 1974, σσ. 461.