Πρωτοπρεσβ. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος
12-03-2023
Τό ὅτι δέν ὑπακοῦμε οἱ Ὀρθόδοξοι στίς ποινές τῶν αἱρετιζόντων προκύπτει καί ἀπό τήν στάση τοῦ Ἁγιορείτου ἐν ἁγίοις πατρός ἡμῶν Γρηγορίου, Ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, τοῦ Παλαμᾶ, τοῦ θεατοῦ τοῦ Ἀκτίστου Φωτός καί κήρυκος τῆς Ἀκτίστου Θείας Χάριτος, τοῦ ἀντίπαπα καί παπομάστιγος.
Οἱ ἀγῶνες τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ δέν στράφηκαν μόνο ἐναντίον τῶν ἐκ τῆς Δύσεως αἱρετικῶν Βαρλαάμ καί τοῦ Ἀκινδύνου, ἀλλά καί ἐναντίον τοῦ λατινόφρονος Πατριάρχου Ἰωάννου τοῦ ΙΔ΄ τοῦ ἐπιλεγομένου Καλέκα. Ὁ Καλέκας, μετά τήν Σύνοδο τοῦ 1341, ἡ ὁποία δικαίωσε τίς θέσεις τοῦ ἁγίου Γρηγορίου καί κατεδίκασε τίς αἱρέσεις τοῦ Βαρλαάμ, στράφηκε ἐναντίον τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, τόν ὁποῖο κατώρθωσε μέ διάφορες μηχανορραφίες καί τήν πολιτική ὑποστήριξη νά κλείσει στήν φυλακή. Ἔχοντας δέ ἐνστερνισθεῖ τήν διδασκαλία τοῦ Βαρλαάμ θέλησε νά προαγάγει σέ ἐπίσκοπο τόν ὁμόφρονά του Ἀκίνδυνο καί γι’ αὐτό τόν χειροτόνησε κατ’ ἀρχήν διάκονο.
Ὁ Καλέκας ἐξέδωσε ἐγκύκλιο ἐπιστολή, μέ τήν ὁποία ἀναθεμάτιζε τόν ἅγιο Γρηγόριο καί τούς ὁμόφρονές του. Αὐτή περιεῖχε, μεταξύ ἄλλων καί τά ἑξῆς : «Τόν Παλαμᾶν καί τούς ὁμόφρονας αὐτοῦ, καί πάντα τά ἀσεβῆ αὐτῶν δόγματα, οἰκειότερον δέ εἰπεῖν παραληρήματα, τούς τε ἐκδικοῦντας, καί ἐκλαμβάνοντας, καί ἐκδεχομένους τά ἐν τῷ Τόμῳ κατά τήν αὐτῶν ἐξήγησιν, μᾶλλον δέ φλυαρίαν, καί οὐ κατ’ ἔννοιαν θεοπρεπῆ, καί ὀρθόδοξον, καί καθώς οἱ τῆς Ἐκκλησίας φωστῆρες καί διδάσκαλοι, οἷς καί ἡμεῖς ἑπόμενοι, καί ἀκολουθοῦντες τά τῶν ἁγίων ρητά ἐνεγράψαμεν ἐν τῷ Τόμῳ, καί πάντας τούς δι’ αὐτό τοῦτο, ἤγουν ὅτι μή παρ’ ἑτέρων ἐνεφανίσθησαν, τολμήσαντας ἀκανονίστως καί ἀκρίτως ἀποκόψαι τό μνημόσυνόν μου, τῷ ἀπό τῆς ζωαρχικῆς καί ἁγίας Τριάδος δεσμῷ καθυποβάλλομεν, καί τῷ ἀναθέματι παραπέμπομεν. Ἡ ὑπογραφή Ἰωάννης ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως νέας Ρώμης καί οἰκουμενικός πατριάρχης»[1].
Ἡ ἐγκύκλιος αὐτή ἐπιστολή ἦταν, κατά τόν Ἀρσένιο Τύρου (ἀντιπρόσωπο τοῦ Πατριάρχου Ἀντιοχείας τότε στήν Κωνστατινούπολη[2]) προϊόν καί ἀποτέλεσμα Συνόδου. «Ὁ πρῶτος τόμος ἤ ἀντίτομος ἤ λόγος εἶναι ἐγκύκλιος ἐπιστολή, δι’ ἧς ὁ πατριάρχης ἀποκηρύσσει καί ἀποκόπτει τόν Παλαμᾶν καί τούς ὁμόφρονας αὐτοῦ, συμφώνως πρός ἀπόφασιν τῆς “Ἐκκλησίας”. Ὁ Ἀρσένιος Τύρου βεβαιοῖ ὅτι ὁ λόγος οὗτος εἶναι προϊόν συνόδου· “συναγαγών τοίνυν ὁ πατριάρχης τήν ὑπ’ αὐτόν θείαν καί ἱεράν σύνοδον θριαμβεύει τε τά τούτου (Παλαμᾶ) ληρήματα καί ἀφορισμῷ καί τελείῳ παραπέμπει ἀναθέματι σύν πᾶσι τοῖς αὐτοῦ γε ὁμόφροσι καί τόμον ἐκτίθησι τούτου ἕνεκεν, ἐν ᾧ ἀποφαντικῶς οὕτω διαλαμβάνεται”»[3].
Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος, λόγῳ τῶν αἱρετικῶν φρονημάτων τοῦ Πατριάρχου Ἰωάννου Καλέκα, διέκοψε τήν μνημόνευσή του πρό συνοδικῆς κρίσεως. Αὐτό ἦταν μία ἀπό τίς αἰτίες, πού ἐκδόθηκε ἐναντίον του ὁ ἀναθεματισμός «…τολμήσαντας ἀκανονίστως καί ἀκρίτως ἀποκόψαι τό μνημόσυνόν μου…». Πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι τότε, πού ὁ ἅγιος Γρηγόριος διέκοψε τήν μνημόνευση τοῦ Πατριάρχου, ὁ Καλέκας δέν εἶχε καταδικαστεῖ ἀπό Σύνοδο, ὁ δέ Ἅγιος δέν εἶχε χειροτονηθεῖ Ἐπίσκοπος, ἀλλά ἦταν ἁπλός ἱερομόναχος τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Φαίνεται πώς τήν ἀπόφαση αὐτή τοῦ ἀναθεματισμοῦ τοῦ ἁγίου τήν ὑπέγραψαν καί ἄλλοι Ἐπίσκοποι, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Ἰγνάτιος, ὁ δέ ἅγιος δέν τήν τήρησε, ἀλλά κατ’ ἰδίαν συνέχισε νά λειτουργεῖ. Διαβάζουμε στήν Ἐγκύκλιο τοῦ Καλέκα : «Ὁ δέ γε ἀρχηγός καί προστάτης τῶν βλασφημιῶν Παλαμᾶς, τά ἴσα καί αὐτός μετά τῆς ἑταιρείας αὐτοῦ καταψηφισθείς (οὔτε γάρ τῆς ἐνστάσεως ἐνεδίδου, οὐθ’ ὁπωσοῦν καθυφίει τῆς ἀλόγου ἀδολεσχίας), ἐκκήρυκτος καί Ἐκκλησίας Θεοῦ καί ἱερωσύνης γίνεται, ὥς γε διέξεισι τά κατ’ αὐτόν ὑπομνήματα, σεσημασμένα ὑπό τε τοῦ τότε πατριαρχοῦντος τῆς βασιλίδος τῶν πόλεων, ὑπό τε τοῦ Θεουπόλεως Ἀντιοχείας, καί τῶν καθ’ ἕκαστον ἀρχιερέων, τῶν τε νῦν ἐνθάδε παρόντων, καί τῶν εἰς τάς λαχούσας ἰόντων. Γίνεται μέν οὕτως ἡ τούτων ἐπίσχεσις καί ἀργία, εἰ καί, μηδέν ἡγησάμενοι τήν ἐπιτίμησιν, ἀντείχοντο τῆς ἱερωσύνης, τολμηρῶς ἀναφέροντες τάς μυστικάς θυσίας ἐν ἀποκρύφῳ»[4].
Τό σπουδαῖο καί νευραλγικότατο εἶναι τό ὅτι ὁ ἅγιος Γρηγόριος δέν ἦταν ἁπλῶς ἀποτειχισμένος ἀπό τόν Πατριάρχη Καλέκα πρό συνοδικῆς κρίσεως, ἀλλά ἐπιπλέον θεωροῦσε καί διεκήρυττε ὅτι ἦτο ἀδύνατον κάποιος, πού ἐπικοινωνεῖ ἐκκλησιαστικῶς μέ τόν Πατριάρχη, νά εἶναι Ὀρθόδοξος, ἐνῶ αὐτός, πού ἦταν ἀπό αὐτόν ἀποτειχισμένος, ἦταν ἑνωμένος συγχρόνως μέ τήν εὐσεβῆ πίστη. Αὐτό τό ἀναφέρει ἀκροτελεύτια στήν θεολογική πραγματεία του, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται : «Ὅτι παρεξήγησίς ἐστι καί ἀνασκευή τοῦ τόμου σαφής ἥν ὁ τοῖς βααρλαμίταις προσθέμενος Πατριάρχης γράψας ἐξήγησιν τοῦ τόμου πρός ἀπάτην καλεῖ». Λέγει, λοιπόν, ὁ ἅγιος τά ἑξῆς : «Τούτου τοίνυν οὕτω καί τοσαυτάκις παντός τοῦ τῶν ὀρθοδόξων πληρώματος ἐκκεκομμένου, λείπεται τῶν ἀδυνάτων εἶναι τελεῖν ἐν τοῖς εὐσεβέσι τόν μή ἀφωρισμένον ἐκ τούτου, τοῦ καταλόγου δ’ εἶναι χριστιανῶν ἀληθῶς καί τῷ Θεῷ ἡνωμένον κατ’ εὐσεβῆ πίστιν, ὅστις ἄν εἴη τούτων ἕνεκεν ἀφωρισμένος ἐκ τούτου»[5].
Αὐτό δεικνύει καθαρά ὅτι ὁ ἅγιος τήν ἔνταξη καί τόν χωρισμό ἀπό τήν Ἐκκλησία τά συνέδεε ἀπολύτως, ὄχι μέ τήν ὑποταγή στά ἑκάστοτε ποιμένοντα πρόσωπα, ἀλλά μέ τήν πλήρη ἀποδοχή καί ταύτιση μέ τήν ὀρθόδοξη πίστη. Τόν Πατριάρχη Ἰωάννη Καλέκα τόν θεωροῦσε ἀποκομμένο ἀπό τούς Ὀρθοδόξους, λόγῳ πίστεως, πρό συνοδικῆς κρίσεως, καί αὐτούς, πού τόν ἀκολουθοῦσαν, ὁμοίως τούς συγκατέλεγε μέ αὐτόν. Ἡ σκέψη δηλαδή τοῦ ἁγίου εἶναι ὅτι εἶναι ἀδύνατον νά συγκαταλέγεται κάποιος μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων, ἔστω καί ἄν ἰσχυρίζεται ὅτι ἔχει ὀρθόδοξη πίστη, τήν στιγμή πού ἀκολουθεῖ καί ἐντάσσεται σέ κάποιον αἱρετικό ποιμένα καί ἀρχιποιμένα.
Εἶναι ἄξιο προσοχῆς καί πρέπει νά τό ἀναφέρουμε ὅτι ἀποτειχισμένοι ἀπό τόν Πατριάρχη Καλέκα καί τούς ὁμόφρονές του δέν ἦταν μόνο ὁ ἅγιος Γρηγόριος, ἀλλά καί οἱ ἀκολουθοῦντες τόν ἅγιο κληρικοί, μοναχοί καί λαϊκοί. Ὅταν, ἐπίσης, ὁ ἅγιος Γρηγόριος τό 1340 συνέταξε καί προσυπέγραψε πρῶτος τόν λεγόμενο «Ἁγιορειτικόν τόμον ὑπέρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων», ὁ ὁποῖος κατέλαβε δεσπόζουσα θέση στήν μεταγενέστερη Σύνοδο τοῦ 1341 καί ἐξέφραζε τήν πίστη ὅλων τῶν ὀρθοδόξων δογμάτων, πού ὁ ἴδιος ὑπερασπιζόταν στούς ἀγῶνες του κατά τοῦ Βαρλαάμ, τόν προσυπέγραψαν καί ὅλοι οἱ Ἁγιορεῖτες Πατέρες. Οἱ Ἁγιορεῖτες φαίνεται ὅτι πρό συνοδικῆς διαγνώσεως καί κρίσεως τοῦ αἱρετικοῦ Βαρλαάμ καί τῶν μαθητῶν του διέκοψαν τήν ἐκκλησιαστική ἐπικοινωνία μέ καθένα, πού εἶχε ἀντίθετο φρόνημα ἀπό αὐτά, πού δίδασκε ὁ ἅγιος Γρηγόριος, καί συμφωνοῦσαν κατά πάντα μέ τίς παραδόσεις τῶν ἁγίων «ἀποδεχθέντες ὡς συμφωνοῦντα ἀκριβῶς πρός τάς παραδόσεις τῶν ἁγίων», διέκοψαν δηλαδή τό μνημόσυνο τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννου Καλέκα, γι’ αὐτό καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος θεωροῦσε τόν Τόμο αὐτόν ὡς σπουδαιότατο ὅπλο κατά τῆς αἱρέσεως, πού παρουσιάστηκε στήν ἐποχή του.
Στήν κατακλεῖδα τοῦ ἐν λόγῳ Τόμου φαίνεται ὅτι μαζί μέ τούς Ἁγιορεῖτες Πατέρες ὑπογράφει τήν ἀποτείχιση καί ὁ Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ Ἰάκωβος, συμφωνώντας καί ἐπισφραγίζοντας : «Ὁ ταπεινός Ἐπίσκοπος Ἱερισσοῦ καί Ἁγίου Ὄρους Ἰάκωβος, ταῖς ἁγιορειτικαῖς καί πατερικαῖς ἐντεθραμμένος παραδόσεσι καί μαρτυρῶν ὅτι διά τῶν ἐνταῦθα ὑπογραψάντων λογάδων, ἅπαν τό Ἅγιον Ὄρος συμφωνοῦντες ὑπέγραψαν, καί αὐτός συμφωνῶν καί ἐπισφραγίζων ὑπέγραψα, καί τοῦτο μετά πάντων προσγράφων, ὅτι τόν μή συμφωνοῦντα τοῖς ἁγίοις καθώς καί ἡμείς καί οἱ μικρῷ πρό ἡμῶν πατέρες ἡμῶν, ἡμεῖς τήν αὐτοῦ κοινωνίαν οὐ παραδεξόμεθα»[6].
[1] P.G. 150, 863D
[2] Θ.Η.Ε. 3, 241
[3] ΕΠΕ 3, Εἰσαγωγή, σ. 487
[4] P.G. 150, 880D
[5] Ἀναίρεσις ἐξηγήσεως τόμου Καλέκα, ΕΠΕ 3, 692.
[6] ΕΠΕ 3, 514.
https://sotiriosnavs.com/wp-content/uploads/2020/05/IMG_20200508_130831-rotated.jpg2023-07-13 13:24:21%e1%bd%81-%e1%bc%85%ce%b3%ce%b9%ce%bf%cf%82-%ce%b3%cf%81%ce%b7%ce%b3%cf%8c%cf%81%ce%b9%ce%bf%cf%82-%e1%bd%81-%cf%80%ce%b1%ce%bb%ce%b1%ce%bc%e1%be%b6%cf%82-%e1%bd%a1%cf%82-%e1%bc%81%ce%b3%ce%b9%ce%bf