ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Πρωτοπρεσβ. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος
ἐφημ. Ἱ. Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Νέας Καλλιπόλεως Πειραιῶς
Ἐν Πειραιεῖ
16-04-2013
Ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος προφητεύθηκε αἰῶνες πρίν γεννηθεῖ. Γι’ αὐτό ἡ ζωή της βρίσκεται στό κέντρο τῶν αἰώνων καί ἀποτελεῖ «τό περιήχημα τῆς προφητικῆς ἀγγελίας, τήν ὀπτασία τῶν προφητικῶν ὁραματισμῶν, τό κέντρο τῆς μεσσιανικῆς προσδοκίας». Ἀπειράριθμες εἶναι οἱ παλαιοδιαθηκικές προτυπώσεις, πού ἀναφέρονται στήν «ἀπείρανδρον Μητέρα τοῦ Ἐμμανουήλ». Στό παρόν ἄρθρο θά παρουσιάσουμε τίς ἀντιπροσωπευτικότερες Θεομητορικές παλαιοδιαθηκικές προφητεῖες.
Α) ΠΕΝΤΑΤΕΥΧΟΣ
Στό πρῶτο βιβλίο τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τήν Γένεση, συναντοῦμε τόν πρῶτο συμβολισμό. Ἡ Ἐδέμ προτυπώνει τή νοητή Ἐδέμ, πού εἶναι ἡ Παναγία, στούς κόλπους τῆς ὁποίας κατοικεῖ ὁ νέος Ἀδάμ, ὁ Χριστός.
Μετά τήν παράβαση τῶν πρωτοπλάστων Ἀδάμ καί Εὔας, ὁ Χριστός, ὡς ὁ ἄσαρκος Λόγος, διαλέγεται μέ τούς παραβάτες καί λέγει στόν ἀρχέκακο ὄφι, τόν διάβολο : «Καί ἔχθραν θήσω ἀναμέσον σοῦ καί ἀναμέσον τῆς γυναικός καί ἀναμέσον τοῦ σπέρματός σου καί ἀναμέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς. Καί αὐτός σοῦ τηρήσει τήν κεφαλήν καί σύ τηρήσεις αὐτοῦ τήν πτέρναν»[1]. Δηλ. «Ἔχθρα θά βάλω ἀνάμεσα σ’ ἐσένα καί στή γυναίκα, κι ἀνάμεσα στό σπέρμα σου καί στό σπέρμα της. Ἐκεῖνος θά σοῦ συντρίψει τό κεφάλι κι ἐσύ θά τοῦ πληγώσεις τήν φτέρνα». Ἡ γυναῖκα, τῆς ὁποίας τό σπέρµα θά συντρίψει τήν κεφαλή τοῦ φιδιοῦ, τοῦ διαβόλου, εἶναι ἡ Παρθένος Μαρία καί τό σπέρµα της ὁ Χριστός. Πρόκειται γιά τό γνωστό “πρωτευαγγέλιο”.
Ἡ βάτος ἡ καιομένη καί μή καταφλεγομένη, τήν ὁποία εἶδε ὁ προφήτης Μωϋσῆς στό ὄρος Χωρήβ, ἀποτελεῖ προεικόνιση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἡ ὁποία ὡς ἄλλη βάτος ἀκατάφλεκτη κράτησε μέσα της «τό καταναλίσκον πῦρ τῆς Θεότητος», χωρίς νά καταστραφεῖ ἡ παρθενία της. «Καταβάς ὄψομαι τό ὅραμα τό μέγα τοῦτο. Τί ὅτι ἡ βάτος καίεται καί οὐ κατακαίεται»;
Ἡ Κυρία Θεοτόκος ἀποκαλεῖται ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό γῆ ἁγία : «Μωϋσῆ, Μωϋσῆ, μή ἐγγίσης ὦδε. Λύσον τό ὑπόδημα ἐκ τῶν ποδῶν σου. Ὁ γάρ τόπος, ἐν ᾧ ἔστηκας, γῆ ἁγία ἐστί». Καί ὁ προφήτης Δαυίδ τήν ἀποκαλεῖ γῆ : «Καί ἐξουδένωσαν γῆν ἐπιθυμητήν». Καί ἀλλοῦ : «Ἀλήθεια ἐκ τῆς γῆς ἀνέτειλε καί δικαιοσύνη ἐκ τοῦ Οὐρανοῦ διέκυψεν». Ἀλήθεια μέν τήν Παναγία ὀνομάζει ὁ προφήτης, ἐξαιτίας τῆς ἀληθινῆς παρθενίας της, ἐπειδή καί πρό τόκου καί ἐν τόκῳ καί μετά τόκον ἦταν ἀληθῶς παρθένος. Δικαιοσύνη δέ τόν Χριστό ὀνομάζει, ἐπειδή εἶναι δικαιοκρίτης. Τήν μέν Παρθένο Μαριάμ τήν ὀνομάζει γῆ, ἐπειδή καταγόταν ἀπό τήν γῆ ὡς ἄνθρωπος, τόν δέ Χριστό «ἐκ τοῦ Οὐρανοῦ», διότι καταγόταν ἀπό τούς Οὐρανούς, ὄχι ὡς ἄνθρωπος, ἀλλ’ὡς Θεός.
Οἱ πλάκες τοῦ Δεκαλόγου, πού ἦταν γραμμένες μέ τό δάκτυλο τοῦ Θεοῦ, παραπέμπουν στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, ἡ ὁποία εἶναι ὁ πνευματικός τόμος, πάνω στόν ὁποῖο καταγράφηκε τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ.
Ἡ ὁλόφωτη νεφέλη καί ὁ πύρινος στύλος, πού φώτιζαν τούς Ἰσραηλίτες ἡμέρα καί νύκτα «δεῖξαι αὐτοῖς τήν ὁδόν» πρός τήν γῆ τῆς ἐπαγγελίας, προεικονίζουν τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο.
Ἡ Κιβωτός τοῦ Νῶε συμβολίζει τήν Παρθένο, ἡ ὁποία φυλάσσει στά σπλάχνα της τήν ἀπαρχή τῆς Καινῆς κτίσεως. Κιβωτός ὀνομάζεται ἡ Παρθένος καί ἀπό τόν προφήτη Δαυίδ : «Ἀνάστηθι, Κύριε, εἰς τήν ἀνάπαυσίν σου, σύ καί ἡ κιβωτός τοῦ ἁγιάσματός σου».
Ἡ σκηνή τοῦ Πατριάρχου Ἀβραάμ εἶναι σύμβολο τῆς Θεοτόκου, στήν ὁποία κατεσκήνωσε ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ.
Ἡ κλῖμαξ, τήν ὁποία εἶδε ὁ πατριάρχης Ἰακώβ[2] νά ἑνώνει τόν οὐρανό μέ τήν γῆ, προτυπώνει τήν Θεοτόκο, ἡ ὁποία ὡς μυστική κλῖμαξ ἕνωσε τόν οὐρανό μέ τήν γῆ. Διά μέσου αὐτῆς ὁ Θεός κατέβηκε στήν γῆ, γιά νά ἀνεβάσει «εἰς τήν ἄνω ζωήν τό ἀνθρώπινον». Ὁ Ἰακώβ, ἐπίσης, ἀπεκάλεσε τήν Πάναγνο Τόπο, λέγοντας : «Ὡς φοβερός ὁ τόπος οὗτος»! Τό ἴδιο καί ὁ προφήτης Ἱεζεκιήλ : «Καί ἀνέλαβον πνεῦμα καί ἤκουσα καθόπισθέν μου φωνῆς σεισμοῦ μεγάλου, λεγούσης˙ Εὐλογημένη ἡ δόξα Κυρίου ἐκ τοῦ τόπου τούτου». Καί ὁ προφητάναξ Δαυίδ : «Οὐ δώσω ὕπνον τοῖς ὀφθαλμοῖς μου καί τοῖς βλεφάροις μου νυσταγμόν, ἕως οὖ εὕρω τόπον τῷ Κυρίῳ».
Ἡ χρυσή στάμνα, πού περιεῖχε τό μάννα[3], προεικονίζει τήν Θεοτόκο, ἡ ὁποία ὡς ἄλλη χρυσή στάμνα ἔφερε μέσα της τόν Ἰησοῦ, πού εἶναι «ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς, ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς».
Ἡ ἐπτάφωτη λυχνία, πού ἔκαιε στήν σκηνή τοῦ μαρτυρίου καί στόν Ναό τοῦ Σολομώντος, προτυπώνει τήν Θεοτόκο, ἀπό τήν ὁποία ἔλαμψε ὁ Χριστός, «τό φῶς τό ἀληθινόν, τό φωτίζον καί ἁγιάζον πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τόν κόσμον». Φαεινή λυχνία εἶναι ἡ Θεοτόκος, «ἡ μητέρα τοῦ φωτός». Ἡ λυχνία προτυπώνει τήν τέλεια καθαρότητα καί ἁγνότητα τῆς Παρθένου. Τό ἴδιο ὑπονοεῖ καί ἡ ἐγκωμιαστική φράση τοῦ Ἄσματος τῶν Ἀσμάτων : «ἰδού εἶ καλή… ὅλη καλή εἶ, ἡ πλησίον μου, καί μώμος οὐκ ἔστιν ἐν σοί. Ἀνάστα ἡ πλησίον μου καί ἐλθέ πρός με». Στό ἴδιο κείμενο ἡ μοναδική τέλεια περιστερά καί ἐκλεκτή τῆς μητέρας της εἶναι ἡ Παρθένος Μαρία, πού κατέκτησε τήν τελείωση καί ἔγινε αἰώνιο πρότυπο πρός μίμηση.
Ἡ ράβδος τοῦ Ἀαρών[4], πού βλάστησε, προκαταγγέλει τήν Θεοτόκο, πού φύτρωσε ἀπό τήν ρίζα τοῦ γενεαλογικοῦ δένδρου τοῦ Ἱεσσαί. Ράβδο, ἐπίσης, τήν ἀποκαλεῖ καί ὁ προφήτης Ἡσαΐας : «Ἐξελεύσεται ράβδος ἐκ τῆς ρίζης Ἱεσσαί». Ἡ Κυρία Θεοτόκος, κατά τόν αὐτόν προφήτη, λέγεται ρίζα : «Καί ἔσται ἡ ρίζα τοῦ Ἱεσσαί καί ὁ ἀνιστάμενος ἐξ αὐτῆς ἄρχειν ἐθνῶν».
Β) ΨΑΛΜΟΙ
Ὁ προφητάναξ Δαυίδ ἀποκαλεῖ τήν Παναγία Σιών : «Ήξει ἐκ Σιών ὁ ρυόμενος καί ἀποστρέψει ἀσεβείας ἀπό Ἰακώβ». Καί ἀλλοῦ : «Ἐξελέξατο Κύριος τήν Σιών, ἡρετίσατο αὐτήν εἰς κατοικίαν ἑαυτῷ». Ἡ Παναγία λέγεται ἐλαία, κατά τήν μαρτυρία τοῦ ἰδίου προφήτου, ὁ ὁποῖος μιλᾶ ὡς ἐκ προσώπου τῆς Παναγίας : «Ἐγώ δέ, ὡσεί ἐλαία κατάκαρπος ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Θεοῦ, ἤλπισα ἐπί τό ἔλεος αὐτοῦ». Ἐπίσης, ἡ Παρθένος ὀνομάζεται Μήτηρ, κατά τόν αὐτόν προφήτη : «Μήτηρ Σιών ἐρεῖ ἄνθρωπος». Λέγεται, ἐπιπροσθέτως, Βασίλισσα : «Παρέστη ἡ βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου», Θυγάτηρ : «Ἄκουσον θύγατερ καί ἴδε καί κλίνον τό οὖς σου καί ἐπιλάθου τοῦ λαοῦ σου καί τοῦ οἴκου τοῦ Πατρός σου». Θυγάτηρ τήν ὀνομάζει καί ὁ Σολομών στίς Παροιμίες του : «Πολλαί θυγατέρες ἐποίησαν δύναμιν, σύ δέ ὑπέρκεισαι καί ὑπερήρας πάσας». Ἀλλοίωσις : «Αὕτη ἡ ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου», Ἡμέρα καί Νύξ : «Ἡμέρα τῇ ἡμέρᾳ ἐρεύγεται ρῆμα καί νύξ νυκτί ἀναγγέλλει γνῶσιν», Οὐρανός : «Ἐξ οὐρανοῦ ἐπέβλεψεν ὁ Κύριος» καί «Ὁ οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ τῷ Κυρίῳ, τήν δέ γῆν ἔδωκε τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων», Ἀνατολή : «Αἱ βασιλεῖαι τῆς γῆς, ἄσατε τῷ Θεῷ, ψάλατε τῷ Κυρίῳ τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπί τόν οὐρανόν τοῦ οὐρανοῦ κατά ἀνατολάς», Δύση : «Ὁδοποιήσατε τῷ ἐπιβεβηκότι ἐπί δυσμῶν», Ἥλιος : «Ἐν τῷ ἠλίῳ ἔθετο τό σκήνωμα αὐτοῦ», Πόλη : «Δεδοξασμένα ἐλαλήθη περί σοῦ ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ» καί «τοῦ ποταμοῦ τά ὁρμήματα εὐφραίνουσι τήν πόλιν τοῦ Θεοῦ».
Ἡ Παναγία εἶναι, ἐπίσης ἡ «κόρη τοῦ βασιλέως», ἡ κεκοσμημένη μέ θεῖες καί ἀνθρώπινες ἀρετές, γι’ αὐτό καί εἶναι ἡ μόνη, πού μπορεῖ νά γίνει κατοικία τοῦ Θεοῦ.
Σύμφωνα μέ τό Ἄσμα Ἀσμάτων, ἡ Θεοτόκος λέγεται Φορεῖο, δηλ. βαστακτήριο : «Φορεῖον ἐποίησεν ἑαυτῷ ὁ βασιλεύς Σολομών ἀπό ξύλων τοῦ λιβάνου», Κλίνη : «Ἰδού ἡ κλίνη Σολομών, ἑξήκοντα δυνατοί κύκλῳ ἀπό δυνατῶν Ἰσραήλ», Νύμφη : «Δεῦρο ἀπό λιβάνου Νύμφη», Ἀδελφή : «Τί ἐκωλύθησαν οἱ ὀφθαλμοί σου ἀδελφή μου νύμφη»; Κῆπος καί Πηγή : «Κῆπος κεκλεισμένος καί πηγή ἐσφραγισμένη».
Γ) ΠΡΟΦΗΤΕΣ
Ὁ προφήτης Ἀββακούμ τήν χαρακτηρίζει Θαιμάν : «Ὁ Θεός ἀπό Θαιμάν ἤξει» καί Ὄρος : «Καί ὁ ἅγιος ἐξ ὄρους κατασκίου δασέως»[5]. Ὄρος, ἐπίσης, τήν ἀποκαλεῖ ὁ προφήτης Δανιήλ, ἀπευθυνόμενος πρός τόν Ναβουχοδονόσορα : «Ἐθεώρεις, βασιλεῦ, ὅτι ἐτμήθη λίθος ἐξ ὄρους ἄνευ χειρός»; Ἀλλά, καί ὁ προφήτης Δαυίδ : «Τό ὄρος, ὅ εὐδόκησεν ὁ Θεός κατοικεῖν ἐν αὐτῷ».
Ἡ προφητεία τοῦ μεγολοφωνοτάτου προφήτου Ἡσαΐου, «Ἰδού ἡ Παρθένος, ἐν γαστρί ἔξει καί τέξεται υἱόν καί καλέσουσι τό ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστί μεθερμηνευόμενον μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός»[6], ἀναφέρεται στήν Θεοτόκο, πού συνέλαβε καί γέννησε τόν Χριστό. Ἐπίσης, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος χαρακτηρίζεται ἀπό τόν ἴδιο προφήτη ὡς «θρόνος ὑψηλός καί ἐπηρμένος» : «Εἶδον τόν Κύριον καθήμενον ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καί ἐπηρμένου», καθώς καί «ἀνθρακοφόρος λαβίς»[7]. Ὁ πέμπτος Εὐαγγελιστής, προφήτης Ἡσαΐας, τήν ἀποκαλεῖ, ἐπίσης, Βιβλίο : «Καί ἔσται μετά τά ρήματα ταῦτα, ὡς οἱ λόγοι τοῦ βιβλίου τοῦ ἐσφραγισμένου», Τόμο : «Καί εἶπε Κύριος πρός με˙ Λάβε σεαυτῷ τόμον καινόν», Λαβίδα : «Καί ἀπεστάλη πρός μέ ἕν τῶν Σεραφίμ καί εἶχεν ἐν τῇ χειρί αὐτοῦ λαβίδα καί ἐν αὐτῇ ἄνθραξ», Προφήτη : «Καί προσῆλθον πρός τήν προφήτιν καί ἐν γαστρί ἔλαβε» καί Νεφέλη : «Ἰδού Κύριος κάθηται ἐπί νεφέλης κούφης καί ἤξει εἰς Αἴγυπτον».
Θεομητορική προτύπωση ἀποτελεῖ, ἐπίσης, καί ὁ πόκος τοῦ Γεδεών. Ὅπως δηλ. ὁ πόκος δέχθηκε μόνον αὐτός τήν νυχτερινή δρόσο, ἔτσι καί ἡ Παναγία δέχθηκε τήν δρόσο τῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ὁποία ἔσβησε ἡ πλάνη, στήν ὁποία εἶχε περιπέσει μεταπτωτικά ἡ ἀνθρωπότητα. Καί ὁ προφητάναξ Δαυίδ λέγει : «Καταβήσεται ὡς ὑετός ἐπί πόκον καί ὡσεί σταγών ἡ στάζουσα ἐπί τήν γῆν».
Ἡ προφητεία τοῦ προφήτου Ἱεζεκιήλ γιά τήν «κατά ἀνατολάς κεκλεισμένην πύλην»[8] προτυπώνει τήν παρθενική μήτρα, ἀπό τήν ὁποία θά διέλθει μόνον ὁ Χριστός καί ἔκτοτε θά παραμείνει γιά πάντα «κεκλεισμένη». Ἐδῶ γίνεται λόγος γιά τό ἀειπάρθενο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Ἡ Θεοτόκος ὑπῆρξε παρθένος «πρό τόκου, ἐν τόκῳ καί μετά τόκον». «Ἡ πύλη ἀὕτηκεκλεισμένη ἔσται, οὐκ ἀνοιχθήσεται, οὐ μή διέλθη τις δι’αὐτῆς». Τό ἴδιο ὑπονοεῖται καί μέ τίς φράσεις «κῆπος κεκλεισμένος, πηγή ἐσφραγισμένη». Ὁ ἴδιος προφήτης τήν ἀποκαλεῖ Κεφαλή : «Καί ἰδού χείρ ἐκτεταμένη πρός με καί ἐν αὐτῇ κεφαλή», Ὅραση : «Εἶδον ὅρασιν πυρός καί τό φέγγος αὐτοῦ κύκλῳ, ὡς ὅρασις τόξου», «Αὕτη ἡ ὅρασις ὁμοιώματος δόξης Κυρίου», Ἤλεκτρο: «Καί εἶδον ὡς ὄψιν ἠλέκτρου, ὅρασιν πυρός», Πλίνθο : «Υἱέ ἀνθρώπου, λάβε σεαυτόν πλίνθον καινόν».
Προεικόνιση τοῦ Θεομητορικοῦ μυστηρίου ἀποτελοῦν οἱ Τρεῖς Παῖδες «ἐν καμίνῳ». Ὅπως τούς Τρεῖς Παῖδες διέσωσε ἀπό τήν φωτιά «ὁ τόκος τῆς Θεοτόκου», ὁ ὁποῖος μετέτρεψε τήν φλόγα τῆς καμίνου σέ δρόσο, κατά παρόμοιο τρόπο καί ἡ παρθενική μήτρα τῆς Θεοτόκου, ἄν καί δέχθηκε τό πῦρ τῆς Θεότητος, ἔμεινε ἄφθαρτη καί ἀλώβητη.
Τέλος, ἡ προφητική ρήση τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου Δανιήλ,«ἐθεώρεις ἕως οὗ ἐτμήθη λίθος ἐξ ὄρους ἄνευ χειρῶν»[9], ἀναφέρεται στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Τό βουνό, ἀπό τό ὁποῖο εἶδε ὁ Ναβουχοδονόσωρ νά κόβεται τό λιθάρι χωρίς χέρι ἀνθρώπου, προτυπώνει τήν Παναγία, ἡ ὁποία ὡς ὄρος ἀλάξευτο ἔδωσε τήν καθαρή σάρκα της, γιά νά γεννηθεῖ ὁ Θεάνθρωπος. Ἡ Θεοτόκος γέννησε τόν Σωτήρα τοῦ κόσμου, χωρίς νά ὑποστεῖ ὁποιαδήποτε ρήξη. Τόσον ἡ σύλληψη ὅσον καί ἡ κύηση ὑπῆρξε ἄφθορη[10].
[1] Γέν. 3, 15.
[2] Γέν. 28, 12.
[3] Ἔξ. 16, 33.
[4] Ἀρ. 17, 23.
[5] Ἀβ. 3, 3.
[6] Ἡσ. 7, 14.
[7] Ἡσ. 6, 1 καί 6.
[8] Ἱεζ. 44, 1-2.
[9] Δαν. 2, 34.
[10] ΜΟΝΑΧΟΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ΥΠΟΔΙΑΚΟΝΟΣ ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ, Θησαυρός, ἐκδ. Β. Ρηγόπουλος, Θεσ/κη 2004, σσ. 186-188.